بیوتوکسین چیست ؟

بیوتوکسین ها موادی سمی هستند که از فعالیت های متابولیکی موجودات زنده تولید می شوند مانند حیوانات،گیاهان،قارچ ها ،باکتری ها.بیوتوکسین های دریایی ترکیبات مقاوم به حرارت هستند که بوسیله مصرف غذاهای دریایی آلوده و یا با قرار گرفتن در معرض ذرات جامد و مایع معلق در هوا و آب دریا مسئول به وجود آمدن یک سری مسمومیت ها در انسان می باشند .

توسعه و استفاده از ابزارها در نظارت بر آلودگی های دریایی ،بر اساس گروه های سمی منحصربفرد ،اجرا می شود. در سراسر جهان در حال تلاش بیشتر برای بهبود ایمنی غذا هستند. این تلاش ها در پاسخ به افزایش تعداد مشکلات مربوط به ایمنی غذا و افزایش نگرانی های مصرف کنندگان صورت گرفته است. به علاوه، انواع باقیمانده های سمی در مواد غذایی، به دلیل توسعه صنعتی، آلودگی زیست محیطی و تغییر اقلیم، دائماً در حال افزایش هستند.

بیوتوکسین های دریایی در صدف های دوکفه ای

سموم جلبکی به دلیل نقش در مسمومیت انسان و تأثیرات اجتماعی- اقتصادی، توجه جهانی را به خود جلب نموده است. این سموم پس از شکوفایی برخی جلبک های داینوفلاژله تولید گشته در پیکره صدف های فیلترکننده تغذیه کننده از این جلبکها، تجمع می یابند.

بیوتوکسن های دریایی  در جلبک های دریایی

آبزیان به عنوان یک منبع پروتئینی ارزشمند در سبد غذایی بسیاری از مردم وجود دارد و تخمین زده می شود که بین ۱۵ تا ۲۰ درصد از پروتئین های حیوانی از منابع آبی تأمین می شود (۲۰۰۸, FAO ).

دارا بودن مقادیر زیاد چربی های غیر اشباع و کلسترول کم، بالا بودن میزان هضم و جذب پروتئین آن ها را به صورت یکی از مهم ترین تولیدات بسیاری از کشورها از جمله ایران در آورده است . با این وجود این آبزیان می توانند دارای میزان خطرناکی از بعضی سموم و آلودگی ها تجمع یافته باشند که ممکن است هم برای ماهی و هم برای افرادی که آن ها را مصرف می کنند مخاطره آمیز باشد.

از میان جلبک های دریایی گونه های سیانوباکترها جلبک های سبز آبی و جلبک های پریروفیتا (جلبک های تک سلولی dinoflagellata ) ترکیبات سمی برای انسان و سایر موجودات زنده فراهم میکنند.

در سراسر دنیا، سموم جلبکی، عامل بیش از۶۰ هزار مسمومیت در سال بوده که با نرخ مرگ و میر ۱/۵ درصد توأم می باشند. منشاء سموم جلبکی، جلبک های تک سلولی هستند که در پاسخ به شرایط مساعد زیستی، تکثیر یافته و انباشت های متراکمی از سلول ها یا (بلوم= شکوفایی) را تولید می کنند . در بسیاری از موارد، گونه های سمّی در تراکم کم وجود دارند و اثرات زیان آوری بر انسان ها و محیط زیست فراهم نمی کنند، امّا سمّیت به صورت عمومی با این ارگانیسم ها زمانی روی می دهد که در تراکم بالایی انباشت پیدا می کنند.

شرایطی که فیتوپلانکتون ها تولید سموم میکنند را  ”شکوفایی (بلوم) جلبکی مضر“ می نامند. تقریباً ۲۰ گونه از داینوفلاژله ها و شمار کمی از دیاتومه ها سموم جلبکی را تولید می کنند (کمتر از ۲ %از تمام گونه های جلبکی) نرمتنان صدف دار، زئوپلانکتون ها و ماهیان پلانکتون خوار سموم را اغلب با اثر بیماری کم یا بدون بیماری در بدن خود تغلیظ می کنند و از طریق زنجیره غذایی موجب انتقال سموم می گردند.

پنج گروه مهم از سموم جلبکی شناسایی شده است که در گروه های تاثیر گذار بر سیستم اعصاب Neurotoxic Shellfish Poisoning ،ایجاد کننده اسهال ،  Shellfish Diarrheti Paralytic Shellfish  فلج کننده، ایجاد کننده فراموشی  Amnesic Poisoning Shellfish  به ترتیب با علائم اختصاری NSP, DSP, PSP وASP جا می گیرند.

علائم بیوتوکسین بر روی انسان 

مکان اولیة اثر سموم PSP( ساکسی توکسین) در انسان، سیستم اعصاب محیطی است که با اتصال سم، علائم در کمتر از یک ساعت آغاز میگردند. در حقیقت این سموم اثرات خود را با میل فراوان برای اتصال به مکان یک کانال وابسته به ولتاژ سدیم آغاز می کند که موجب منع هدایت کانالی گردیده و در نتیجه بالک در فعالیت سلول های عصبی بوجود می آید .

شکل فلج کنندة این مسمومیت، با مورمور شدن (tingling )دهان و لب ها، طیّ ۱ تا ۲۰ دقیقه بعد از مصرف صدف خوراکی آلوده، روی می دهد. این احساس به دیگر بخش های بدن نیز گسترش می یابد و بی حسی (numbness )بعد از مورمور شدن هویدا می گردد. در نهایت فلج و نارسایی تنفسی روی می دهند.

علائم دیگر شامل پراستزی دور دهانی، سر درد، آتاکسی، جویده حرف زدن، سرگیجه، ضعف عضلانی، فلج محیطی، اختلال اعصاب مغزی، تهوع، استفراغ، ترشح بزاق، تشنگی ، درد شکمی، نارسایی تنفسی و اسهال کمتر شایع است .

البته سموم جلبکی به طرق مختلف می توانند تاثیرات نابهنجاری بر ارگانیسم های دریایی داشته باشند. گزارش شده است که DO می تواند موجب مرگ و میر گسترده ای در ماهیان پلاژیک و نهایتا پرندگان و پستانداران گردد

 بیوتوکسین یا سم طبیعی سبب مرگ پرندگان مهاجر شد

دکتر رفیع پور رئیس سازمان دامپزشکی با اشاره به اینکه تلفات پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله در زمستان ۹۸ یک بحران بود و تا به حال با آن مواجه نشده بودیم، اظهارکرد: اولین اقدامی که سازمان دامپزشکی انجام داد، بررسی موضوع برای تشخیص اینکه آیا بیماری مشترک بین انسان و یا پرندگان بوده و یا خیر، صورت گرفت.

وی افزود: با بررسی های صورت گرفته بیماری مشترک میان پرندگان و انسان یعنی نیوکاسل و آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان رد شد. رفیع پور بیان کرد: در ادامه آزمایشات و نمونه برداری های انجام شده به این نتیجه رسیدیم که سم بیوتوکسین یا سم طبیعی سبب مرگ پرندگان مهاجر شده است.

وی درباره چگونگی تولید این سم نیز توضیح داد: در مکان های راکد همچون باتلاق و یا تالاب، بوته های پوسیده شده و یا لاشه حیوانات آبزی میکروبی به نام کلستروبوتولیوم تولید می کند که آن سبب ایجاد بیماری بوتولیسم می شود.رئیس سازمان دامپزشکی ادامه داد: در آن تالاب ها به علت وجود گیاهان پوسیده شده و از سوی دیگر حشرات و کرم های مدفون در داخل گل و لای به آن میکروب آلوده شده و پرندگان نیز با تغذیه از آن‌ها، مسموم و تلف می شوند.