هیومیک اسید (Humic Acid) چیست؟ کاربرد، مزایا و موارد مصرف

هیومیک اسید یک ترکیب آلی است که به طور طبیعی در خاک، مواد گیاهی و سایر محیط‌ های زیستی یافت می ‌شود. این ماده از تجزیه مواد آلی مانند بقایای گیاهان و حیوانات به وجود می ‌آید و نقش مهمی در بهبود ساختار خاک و افزایش حاصل‌ خیزی آن دارد. هیومیک اسید به دلیل خواص شیمیایی منحصر به فرد خود، توانایی جذب و نگهداری آب، مواد مغذی و عناصر ریزمغذی را دارا است. این ویژگی ‌ها باعث شده است که Humic Acid در کشاورزی، باغبانی و صنایع مختلف مورد توجه قرار گیرد. برای آشنایی بیشتر با کاربردها و مزایای هیومیک اسید، ادامه مطلب را مطالعه فرمایید.

هيوميک اسيد

هيوميک اسيد، يك واژه تجاري است كه اغلب براي تركيب هيوميك اسيد و فولويك اسيد بكار می رود و فعال‌ترين ماده شيميايي در خاك شناخته شده است. هیومیک اسید، یک ترکیب آلی با ساختاری پیچیده است که از تجزیه مواد گیاهی و حیوانی در خاک و محیط‌ های طبیعی به‌وجود می‌‌ آید.

این ماده شیمیایی دارای مولکول‌‌ های بزرگ و کوچک است که به‌صورت شبکه‌‌ ای از پیوند های کربن، اکسیژن و سایر عناصر به هم متصل شده‌‌ اند. هومات ها، اصطلاح رایجی است که برای ترکیبات کربنی دفن شده در میان زغال سنگ بکار می‌ رود که به‌طور صحیح به آنها لئوناردیت یا اکسید لیگنایت اطلاق می‌شود. سالیان زیادی است که به ترکیبات هیومیکی استخراج شده از این مناطق، Humic Acid اتلاق می‌ گردد. در حقیقت هیومیک اسید از اختلاط یک باز قوی با مواد هوماتی تولید می‌ شود.

اهمیت کاربرد هیومیک اسید: Humic Acid يك كود نيست و به‌طور مستقيم مواد غذايي را در اختيار گياه قرار نمي ‎دهد، اما ویژگی‌ های این ماده باعث شناخت آن به‌عنوان یک کود شده است.

مزایای استفاده از هیومیک اسید

در ادامه به چند مورد از مهم ترین مزایای کود هیومیک اسید اشاره می کنیم. مزایای این کود عبارتند از:

• افزودن ماده آلي به خاک هاي دچار فقر ماده آلی
• افزایش راندمان مصرف کودها
• افزایش تهویه خاک و دانه‌ بندی خاک
• بهبود جذب عناصر غذايي
• افزایش نفوذ‌پذیری و ظرفیت نگهداری آب در خاک
• متعادل‌ سازی Ph خاک
• افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی در خاک
• پایداری نیتروژن و افزایش کارآیی آن
• حفظ سنتز کلروفیل و اثر بخشی در فتوسنتز
• توسعه سیستم ریشه
• افزایش درصد جوانه زنی
• ارتقاء سلامت گیاه و بهبود عملكرد
• بهبود خصوصیات فیزیکی خاک
• کاهش فرسایش خاک
• تحريک فعاليت مثبت ميكروارگانيسم‌ ها
• کاهش اثرات ناشی از تنش‌ های محیطی و آلاینده‌ های سمی

ترکیبات و ساختار هیومیک اسید

همانطور که در ابتدا اشاره مختصری داشتیم، Humic Acid یک ترکیب آلی با ساختاری پیچیده است که از تجزیه مواد گیاهی و حیوانی در خاک و محیط‌ های طبیعی به وجود می ‌آید. این ماده شیمیایی دارای مولکول‌ های بزرگ و کوچک است که به صورت شبکه ‌ای از پیوند های کربن، اکسیژن و سایر عناصر به هم متصل شده ‌اند.

این ترکیب، توانایی جذب و نگهداری یون ‌ها و مواد مغذی را دارد و بر ویژگی‌ های فیزیکی و شیمیایی خاک تأثیر زیادی می‌ گذارد. ساختار خاص Humic Acid به آن این امکان را می‌ دهد که در بسیاری از فرآیند های زیستی و کشاورزی نقش مهمی ایفا کند. در ادامه، به تحلیل دقیق ‌تر ترکیبات و ساختار این ماده می ‌پردازیم.

Humic Acid از سه بخش اصلی تشکیل می ‌شود که به شرح زیر هستند:

1. هیومیک اسید: این ترکیبات عمدتاً شامل گروه ‌های کربوکسیل (–COOH) و فنولیک (–OH) هستند که به جذب و نگهداری یون‌‌ های معدنی و آب کمک می‌ کنند. این بخش در مواد قلیایی محلول است اما در آب و اسید به‌صورت نامحلول می باشد.
2. فولویک اسید: این ترکیبات دارای گروه‌‌ های کربوکسیل و هیدروکسیل (–OH) هستند و در ساختار مولکولی خود توانایی جذب فلزات سنگین و ریزمغذی‌‌ ها را دارند. این بخش در مواد قلیایی، آب و اسید به‌ صورت محلول می‌ باشد.
3. مواد هیومین: بخش‌ هایی از هیومیک اسید هستند که ویژگی آب‌ گریزی دارند و در تمام مواد قلیایی، آب و اسید به‌صورت نامحلول می‌ باشد.

ساختار کلی Humic Acid به‌ طور عمده در یک شبکه کربنی با پیوندهای کربن-کربن و کربن-اکسیژن قرار دارد که این شبکه، باعث ایجاد خواص شیمیایی و فیزیکی منحصر به فرد Humic Acid می ‌شود. این ویژگی‌‌ها به هیومیک اسید کمک می‌ کنند تا به‌ عنوان یک ماده مؤثر در اصلاح خاک و تقویت محیط‌‌ های زیستی عمل کند.

انواع اسید هیومیک

انواع اسید هیومیک، به‌صورت فعال و غیرفعال موجود می‌ باشد:

هیومیک اسید غیرفعال از منبع اصلی بدست می‌ آید و در آب به‌صورت نامحلول بوده و معمولا به صورت گرانول می‌ باشد و جهت چالکود در کشاورزی کاربرد دارد.

Humic Acid فعال از نوع غیرفعال حاصل می‌ شود، محلول در آب بوده و به شکل مایع و پودری می‌ باشد. این نوع هیومیک اسید جهت تغذیه گیاهان آپارتمانی و باغبانی کاربرد دارد.

به‌طور کلی در موقع خرید هیومیک اسید، باید نهایت دقت را بکار برد؛ چرا که هر هیومیک اسیدی که در بازار وجود دارد، Humic Acid اصل نیست. بنابراین با توجه به تنوع هیومیک اسید در بازار، در این مقاله به تشخصیص هیومیک اسید با کیفیت بالا (اصل) و کیفیت پایین و همچنین انواع و ویژگی‌های آن خواهیم پرداخت.

تشخیص هیومیک اسید

Humic Acid اصل از تجزیه مواد آلی خاک در طی زمان حاصل می‌ شود و همچنین دارای ساختار پیچیده و مولکول های بزرگ می‌ باشد. خواص بی‌ نظیری برای گیاهان و همچنین خاک دارا می‌ باشد.

نحوه تشخیص Humic Acid اصل یا کیفیت بالا از هیومیک اسید با کیفیت پایین، با بررسی عوامل زیر ممکن خواهد بود:

بررسی بو: هیومیک اسید اصل، معمولا بوی خاکی ملایم دارد، در مقابل هیومیک اسید‌ های با کیفیت پایین موجود در بازار، بوی تند و نامطبوعی دارند.

رنگ: Humic Acid اصل، رنگ تیره تا سیاه داشته، در مقابل هیومیک اسید با کیفیت پایین رنگ روشن (زرد  یا خاکستری) دارد.

حلالیت: اسید هیومیک اصل، حلالیت بالایی دارد و یک محلول کلوئیدی است در حالی که Humic Acid با کیفیت پایین، نامحلول در آب بوده و فاز تشکیل می‌ دهد.

بررسی رسوب ماده: معمولا Humic Acid اصل به‌ راحتی در آب حل می‌ شود و ته نشین نمی‌ شود اما در صورتی که حل نشد یا به سختی حل شد، نشان دهنده کیفیت پایین آن می‌ باشد.

ماندگاری روی دست: زمانی که Humic Acid اصل را روی دست قرار دهید، معمولا به‌راحتی پاک نمی‌ شود در صورتی که هیومیک اسید اگر به‌ راحتی پاک شد، احتمال پایین بودن کیفیت آن زیاد است.

هیومیک اسید مایع یا پودری

هیومیک اسید پودری، به‌صورت پودر بوده و علاوه بر هیومیک، حاوی فولویک اسید و پتاسیم می‌ باشد و با قیمت‌ های متفاوتی در بازار به فروش می‌ رسد. بنابراین هر نوع Humic Acid که در آب به سختی حل شود و رسوب کند، دارای کیفیت پایین و به طبع قیمت پایین‌ تری نیز می‌ باشد و برعکس هرچه مقدار بیشتری از Humic Acid در آب حل شود از کیفیت بالا، خلوص بالا و قیمت بالا نیز برخوردار خواهد بود.

Humic Acid مایع، به‌صورت مایع بوده و علاوه بر هیومیک، حاوی فولویک اسید و پتاسیم نیز می‌ باشد. بنابراین هیومیک اسید‌ های فرم مایع موجود در بازار که حلالیت خوبی دارند و احتمال رسوب آن کم است، دارای کیفیت خوب و قیمت بالاتری خواهند بود، در مقابل هیومیک اسید‌های فرم مایع با کیفیت پایین، حلالیت پایین و به طبع از قیمت پایین‌ تری برخوردار می‌ باشند.

با توجه به توضیحات فوق، جهت انتخاب هیومیک اسید مناسب، چند نکته قابل ذکر می باشد:

اگر Humic Acid با قیمت پایین مد نظر هست، نمونه پودری گزینه خوبی است که در این صورت فقط ماده آلی خاک را افزایش داده‌ ایم و دیگر مزایای ذکر شده فوق Humic Acid، شامل افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی در خاک، افزایش راندمان کود ها و غیره اتفاق نمی‌ افتد.

اگر Humic Acid مایع و پودری با حلالیت بالا مد‌نظر هست در این صورت افزایش تمام مزایای ذکر شده در مورد هیومیک اسید را خواهیم داشت. لذا توصیه می‌ گردد چون هیومیک اسید‌ های با کیفیت پایین موجود در بازار، باعث افزایش عناصر سنگین مانند سرب، کادمیوم و… و همچنین باعث آسیب به جمعیت میکروبی و مسمومیت خاک می‌گردد؛ لذا حتما قبل از خرید، به برچسب محصول دقت شود و اطلاعات مورد نظر مانند منبع Humic Acid، درصد هیومیک اسید، فولویک اسید و همچنین نتایج آزمایشی، رنگ، بو و حلالیت نیز بررسی شود. در مورد کیفیت، از برند معتبر و فروشگاه معتبر حتما خرید انجام شود تا از کیفیت محصول اطمینان حاصل شود.

“هیومیک اسید 123 نوتریتک بازارگان کالا” حاوی Humic Acid، فولویک اسید و پتاسیم می‌ باشد، از لئونادریت معدنی استخراج شده و از مخلوط ماکرو مولکول‌ ها تشکیل شده است. بنابراین این ترکیب با افزایش حاصل خیزی خاک و همچنین بهبود خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک، افزایش جذب عناصر غذایی و در نتیجه استقرار و رشد بهتر گیاه را باعث می‌ شود.

نتیجه گیری

Humic Acid به عنوان یک ماده اصلاح‌ کننده خاک و کود طبیعی، تأثیرات مثبت قابل توجهی در کشاورزی دارد. این کود با بهبود ساختار خاک، تقویت ریشه ‌ها و افزایش ظرفیت نگهداری آب، به گیاهان کمک می‌ کند تا رشد بهتری داشته باشند و از تنش‌ های محیطی مانند خشکی و آفات بهتر مقابله کنند. استفاده از Humic Acid باعث بهبود کیفیت محصولات کشاورزی از نظر طعم، اندازه و مقاومت در برابر بیماری ‌ها می ‌شود. همچنین، این کود به کاهش نیاز به کودهای شیمیایی کمک کرده و موجب بهبود سلامت خاک و ارتقاء کشاورزی پایدار می‌ گردد.

با این حال، استفاده صحیح از Humic Acid نیازمند دقت در مقدار مصرف و توجه به شرایط خاک است. در صورت مصرف مناسب، Humic Acid می ‌تواند تحول بزرگی در افزایش بهره‌ وری و کیفیت کشاورزی ایجاد کند. در نهایت، این کود طبیعی ابزاری مفید برای کشاورزان است که می‌ خواهند به تولید محصولات سالم ‌تر، با کیفیت ‌تر و پایدارتر دست یابند.

ناهید زمردی، کارشناس فنی شرکت ترنم دشت توس