اهمیت تهیه بذر و نهال سالم در پیشگیری از بیماری ها

سلامت بذر در درجه اول به عدم جود عوامل بیماری زای باکتریایی ، قارچی ، ویروس ها ، ویرویید ها ، نماتد ها و حشرات و در درجه دوم به وجود عناصر غذایی بستگی دارد.تعداد بیشماری از بیماری ها از طریق بذر یا اندام های رویشی گیاه مانند غده ها قلمه ها جوانه ها پیوند ها ریزوم ها و … به مزارع و باغات راه می یابند.

نحوه ی گسترش بیماری های بذر زاد

بیماری ها ی بذر زاد بیرونی

تعدادی از عوامل بیماریزا روی سطح بذر زندگی می کنند.این عوامل بر ظاهر بذر اثری ندارند در هنگام جوانه زنی که شرایط برای رشد و تکثیر فراهم است شروع به تکثیر کرده و موجب پوسیدگی بذر یا فساد گیاهچه می شوند، در جوانه زدن اختلال ایجاد می کنند.

ممکن است به بافت های دیگر گیاه نفوذ کرده و سبب بیماری بوته گردند.

از جمله این بیماری ها می توان به سیاهک بذر سورگم سیاهک پوشیده جو و یولاف ، سیاهک پنهان غلات ، بلایت نخود و بیمار هایی که توسط این دو جنس (Helminthosporium _ Cercospora )قارچ ایجاد می شوند، اشاره کرد.

در سیاهک پنهان غلات عامل بیماریزا روی سطح برگ زندگی می کند و با جوانه زدن گیاه میسیلیوم های قارچ نیز تشکیل شده و قبل از بیرون آمدن جوانه از خاک به گیاهچه نفوذ می کنند و همراه با رشد گیاه به فعالیت و رشد خود ادامه می دهند .

برخی از نماتد ها نیز ممکن است روی بذر زندگی کرده و از این طریق به کشت بعدی یا سایر مزارع منتقل شوند مانند نماتد گال گندم

سیست های نماتد طلایی سیب زمینی نیز ممکن است به وسیله غده های بذری خاک چسبیده به غده ها و یا جعبه هایی که برای انتقال غده ها استفاده می شوند منتقل گردند.

اسپورهای زنگ سفید خاجیان یا سفیدک پودری ارزن هم ممکن است از طریق بقایایی که همراه بذور است ، منتقل شوند.

بیماری های بذر زاد درونی

تعداد دیگری از میکروارگانیسم ها در قسمت های مختلف بذر ( پوسته ، جنین ، و …) هستند و موقعی که شرایط مناسب شود.

به گیاهچه حمله می کنند یا ممکن است درون بذر و روی جنین وجود داشته باشند و سبب تاخیر در جوانه زنی و ضعف گیاهچه و آلوده شدن گیاهان گردند.

مانند سیاهک آشکار گندم و جو که به صورت میسیلیوم غیر فعال درون بذرهای آلوده زندگی می کند.

این میسیلیوم ها می توانند ۴ تا ۵ سال در دانه به حالت غیر فعال یا کمون باقی بمانند.هم زمان با کشت بذرهای آلوده فعالیت قارچ با جوانه زدن میسیلیوم ها آغاز شده و همراه با گیاه در جوانه انتهایی آن رشد می کند.

با ظهور خوشه ها یا حتی قبل از آن قارچ به سنبله حمله کرده و با رشد و فعالیت درون سلول ها تمام بافت سنبله به جز محور آن را ازبین می برند .

در سیاهک نیشکر ممکن است میسیلیوم های قارچ درون جوانه های قلمه ها موجود باشد.

بیماری های لکه نواری و لکه باکتریایی جو از بیماری های بذر زاد محسوب می شوند.انتقال ویروس ها در بذرهای که به روش جنسی تولید می شوند، چندان معمول نیست، اما در بذوری که به روش رویشی تولید می گردند، عمومیت بیشتری دارند.

کشت غده های سیب زمینی آلوده به ویروس باعث تولید بوته های  بیمارشده و به راحتی توسط حشرات مکنده به سایر بوته ها منتقل می شوند.لذا استفاده از بذر سالم یکی از مهمترین روش های پیشگیرانه در مدیریت بیماری ها ی ویروسی است.

بیماری هایی که از طریق نهال یا نشا آلوده منتقل می شوند

شمار زیادی از بیماری های خاکزاد از طریق خاک چسبیدده به نهال ها و یا پیوندهایی که در خزانه های آلوده پرورش داده می شوند انتقال می یابند.

به طور مثال پوسیدگی طوقه و ریشه مرکبات که در اثر شبه قارچ های فیتوفترا و پتیوم ایجاد می شوند اغلب از طریق خاک آلوده که به ریشه نهال چسبیده است ، به باغات منتقل می شوند.

نشاها و قلمه ها و پیوند ها یی که در خزانه های آلوده پرورش می یابندنیز ممکن است که به انواع بیماری ها خصوصا قارچ های خاکزاد آلوده باشند و هنگام انتقال به زمین اصلی باعث گسترش بیماری و خسارت های جبران ناپذیر شوند.

به طور مثال نشاهای گوجه فرنگی آلوده به نماتد مولد گره منبع مهمی برای آغاز حضور نماتد در زمین اصلی محسوب می شودکه در این صورت می بایست هزینه های سنگینی را برای کنترل نماتد تقبل نمود و یا در صورت آلودگی شدید حتی ممکن است زمین مورد نظر غیر قابل کشت گردد.