- شما هیچ آیتمی در سبد خرید خود ندارید
- قیمت کل: 0 تومان
نویسنده سایت
پست شده در
سرمازدگی یکی از عوامل مخرب در کشاورزی است که میتواند خسارات اقتصادی سنگینی به محصولات باغی و زراعی وارد کند. این پدیده هنگامی رخ می‌دهد که دمای هوا از حد تحمل گیاه پایین‌تر رفته و باعث آسیب‌های فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی شود. سرما و یخبندان از پدیده‌های طبیعی هستند که در برخی سال‌ها خسارت‌های گسترده‌ای به باغات میوه وارد می‌کنند. میزان آسیب درختان بسته به گونه و رقم متفاوت بوده و معمولا ناشی از سرمای زودرس بهاره است. در محصولات زراعی نیز سرمای پاییز، زمستان و بهار میتواند آسیب‌زا باشد. مدیریت صحیح سرمازدگی گیاهان مستلزم شناخت دقیق انواع آن، علائم خسارت و روش‌های پیشگیری و کاهش اثرات آن است.
سرمازدگی و یخ زدگی چیست؟
یکی از تعاریف رایج سرمازدگی، وقوع دمای کمتر از صفر درجه سلسیوس در ارتفاع 1.25 تا 2 متری از سطح زمین داخل پناهگاه هواشناسی است. سرمازدگی به تغییرات فیزیولوژیکی یا فیزیکی ناشی از دماهای پایین‌تر از آستانه دمای تحمل گیاه به سرما (0 تا 10 درجه سانتی‌گراد) اطلاق می‌شود.
آستانه دمای بحرانی سرمازدگی در گونه‌ها و محصولات گیاهی متفاوت می‌باشد. در سرمازدگی گیاه صدمه می‌بیند، اما از بین نمی‌رود. سرمازدگی با کاهش فعالیت سلولی، تغییر در سطح پروتئین‌ها و ایجاد تنش در گیاهان منجر به تخریب ساختارهای سلولی، کاهش رشد و کاهش کیفیت و عملکرد محصول می‌شود.
یخ‌زدگی زمانی اتفاق می‌افتد که دمای بافت‌های گیاهی به زیر نقطه انجماد کاهش یافته و تشکیل کریستال‌های یخ باعث آسیب جدی به سلول‌های گیاهی شود. این پدیده به‌طور معمول در دماهای پایین‌تر از صفر درجه سانتی‌گراد رخ می‌دهد و میتواند به کاهش کیفیت و عملکرد محصولات و یا از بین رفتن کل محصول منجر شود.
انواع سرمازدگی گیاهان
سرمازدگی را می‌توان بر اساس شرایطی که در آن رخ می‌دهد به دو گروه اصلی تقسیم کرد:
- سرمازدگی انتقالی (جبهه‌ای): این نوع سرمازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که یک جبهه هوای سرد وارد منطقه شود. در چنین شرایطی، دمای هوا به‌طور ناگهانی و با سرعت زیادی کاهش می‌یابد. این پدیده معمولاً در فصل زمستان و هنگام عبور توده‌های هوای سرد قطبی رخ داده و میتواند خسارات قابل‌توجهی به محصولات کشاورزی وارد کند.
- سرمازدگی تشعشعی: این نوع سرمازدگی معمولا در شب‌هایی رخ می‌دهد که آسمان صاف و هوا آرام است. در این شرایط، میزان گرمایی که سطح زمین از دست می‌دهد بیشتر از مقدار گرمایی است که در طول روز جذب شده است. این پدیده بیشتر در اواخر زمستان و اوایل بهار رخ می‌دهد و برای گیاهانی که در مراحل حساس رشد قرار دارند، میتواند بسیار خطرناک باشد.
انواع سرمازدگی بر اساس زمان وقوع
انواع سرمازدگی براساس زمان وقوع در ادامه ذکر شده است:
سرمازدگی بهاره
سرمای بهاره نسبت به یخبندان‌های اوایل پاییز خطر بیشتری دارد. این نوع سرمازدگی معمولا در مناطق معتدل رخ می‌دهد و میتواند به شکوفه‌ها و میوه‌ها آسیب وارد کند. مدت زمان وقوع آن کوتاه بوده و از چند ساعت تا حداکثر سه روز ادامه دارد. میزان حساسیت بخش‌های مختلف گیاه به سرما متفاوت است، به‌طوری که میوه‌های کوچک بیشترین آسیب‌پذیری را دارند، سپس گل‌های کاملا باز و در نهایت گل‌های نیمه‌باز در برابر سرما مقاومت بیشتری نشان می‌دهند.
در میوه‌هایی مانند بادام، زردآلو و هلو که نیاز سرمایی کمتری دارند، توصیه می‌شود از ارقام دیرگل استفاده شود تا خطر آسیب کاهش یابد. برای بررسی میزان خسارت سرمازدگی دیررس بهاره، تخمدان گل‌ها و میوه‌های کوچک بررسی می‌شوند. در صورتی که این بخش‌ها همچنان سبز باشند، می‌توان نتیجه گرفت که گیاه از سرمازدگی در امان مانده است.
سرمازدگی پاییزه
وقوع سرمازدگی پیش از ورود درختان به دوره خواب زمستانی میتواند باعث ایجاد خسارت شود. برای مثال، درخت انار در صورت مواجهه با سرمای زودرس پاییزه، به‌ویژه اگر همراه با بارندگی باشد، دچار ترک‌خوردگی میوه می‌شود.
بیشترین خطر سرمازدگی زمانی رخ می‌دهد که گیاه همچنان در مرحله رشد و نمو باشد و دمای محیط به کمتر از آستانه تحمل آن کاهش یابد. این نوع سرمازدگی در اوایل پاییز، یعنی در اواخر دوره رشد برخی گیاهان و همچنین در اوایل رشد برخی دیگر از محصولات در اواخر زمستان و اوایل بهار اتفاق می‌افتد.
سرمازدگی زمستانه
این نوع سرمازدگی گیاهان در فصل زمستان و معمولا در دماهای کمتر از منفی ۱۰ درجه سانتی‌گراد رخ می‌دهد. در شرایط شدیدتر، این سرما میتواند موجب یخ‌زدگی درختان شود. سرمازدگی زمستانه به‌ویژه برای میوه‌های همیشه‌سبز مانند مرکبات و زیتون خطرناک است و ممکن است خسارات جبران‌ناپذیری به این محصولات وارد کند.
علائم خسارت سرمازدگی
سرمازدگی میتواند علائم مختلفی در بخش‌های مختلف گیاه ایجاد کند که بسته به نوع محصول و شدت کاهش دما متفاوت است. علاوه بر این، میزان حساسیت اندام‌های گیاهی به یخ‌زدگی و سرما یکسان نیست. به‌طور کلی، ریشه‌ها مقاوم‌ترین بخش گیاه هستند، در حالی که برگ‌ها، شاخه‌های جوان و جوانه‌ها بیشترین آسیب‌پذیری را دارند.
- جوانه‌ها: سرمازدگی باعث تغییر رنگ جوانه‌ها به قهوه‌ای شده و ممکن است موجب خشک شدن و از بین رفتن جوانه‌های گل‌دهنده شود.
- برگ‌ها: علائمی مانند پژمردگی، قهوه‌ای شدن حاشیه برگ‌ها، پیچیدگی و افتادگی آن‌ها از نشانه‌های آسیب سرما در برگ‌ها هستند.
- گل‌ها: قسمت‌های مهم گل مانند کلاله، خامه و تخمدان ممکن است بر اثر سرما سیاه شوند که این آسیب میتواند منجر به کاهش یا حتی از بین رفتن کامل محصول‌دهی شود.
- میوه‌ها: تغییر رنگ، ایجاد لکه‌های قهوه‌ای، چروکیدگی و کاهش کیفیت بازارپسندی از جمله خساراتی است که سرمازدگی میتواند در میوه‌ها ایجاد کند.
- شاخه‌ها و تنه: سرما ممکن است موجب ایجاد ترک‌هایی در پوست تنه و شاخه‌ها شود، تغییر رنگ پوست درخت را به دنبال داشته باشد و در موارد شدید باعث خشک شدن شاخه‌های جوان گردد.
روش های مقابله با سرمازدگی در باغات
از جمله راهکارهای مهم برای جلوگیری از سرمازدگی گیاهان در باغات، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
انتخاب محل مناسب برای کاشت
یکی از اصلی‌ترین راه‌های کاهش آسیب سرما به گیاهان، انتخاب محل مناسب برای کاشت و سازگاری نوع گیاه با شرایط آن منطقه است. معمولا احتمال سرمازدگی گیاهان در دامنه‌های جنوبی کمتر از دامنه‌های شمالی است. محل کاشت مناسب تحت تاثیر عواملی مانند شیب زمین، نوع خاک، توپوگرافی، جهت وزش باد و دیگر فاکتورهای محیطی قرار دارد.
در هوای سرد، نقاط مرتفع کوه سریع‌تر از دامنه‌ها حرارت خود را از دست داده و سردتر می‌شوند. پس از آن، هوای سرد و سنگین به سمت دره‌ها حرکت کرده و موجب کاهش دما در این مناطق می‌شود. در نتیجه، زمین‌هایی که دارای شیب ملایم هستند، در مناطقی که خطر سرمازدگی وجود دارد، گزینه بهتری برای کاشت محسوب می‌شوند.
انتخاب خاک مناسب
هرچه خاک عمق بیشتری داشته باشد، توانایی بیشتری در جذب و ذخیره گرما خواهد داشت. خاک‌های تیره نسبت به خاک‌های روشن، گرمای بیشتری را جذب کرده و به همین دلیل حرارت خود را با سرعت کمتری از دست می‌دهند. از سوی دیگر، در مناطقی که خاک سبک بوده و مقدار زیادی رس دارند، خطر سرمازدگی بیشتر است. در چنین مناطقی، توصیه می‌شود پیش از وقوع سرما، آبیاری انجام شود. آبیاری مناسب باعث افزایش ذخیره و انتقال بهتر گرما در خاک شده و از افت شدید دما جلوگیری می‌کند.
انتخاب ارقام و پایه‌های مقاوم
استفاده از ارقام دیرگل که پس از عبور سرمای بهاره گلدهی خود را آغاز می‌کنند، یکی از روش‌های مهم برای کاهش خطر سرمازدگی است. همچنین، کاشت ارقامی که در دوره گلدهی مقاومت بالاتری در برابر سرما دارند، توصیه می‌شود.
علاوه بر این، برخی پایه‌های گیاهی مقاومت بیشتری نسبت به سرما دارند. برای مثال، در میان چهار پایه مهم درخت پسته شامل بادامی زرند، سرخس، بنه و آتلانتیکا، پایه بنه بیشترین مقاومت را در برابر سرمازدگی دارد، در حالی که پایه آتلانتیکا حساس‌ترین گونه محسوب می‌شود. استفاده از پایه‌های مقاوم در زمان پیوند زدن میتواند نقش مهمی در کاهش خسارت‌های ناشی از سرما داشته باشد.
کوددهی و خاک ورزی
استفاده از کودهای غنی از پتاس و کودهای دامی میتواند به افزایش مقاومت گیاه در برابر سرما کمک کند. در مقابل، مصرف کودهای ازته در فصل پاییز توصیه نمی‌شود، زیرا باعث سرسبزی بیش از حد برگ‌ها شده و ورود درختان به دوره خواب زمستانی را به تاخیر می‌اندازد.
پس از وقوع سرمازدگی، می‌توان از کودهای فسفره برای ترمیم خسارت‌های ناشی از سرما استفاده کرد. به‌طور کلی، گیاهانی که از نظر تغذیه و آبیاری در شرایط مطلوبی رشد کرده‌اند، مقاومت بیشتری نسبت به سرما دارند و در صورت آسیب‌دیدگی، سریع‌تر بهبود می‌یابند.
در مقابل، گیاهانی که در معرض کمبود آب و مواد مغذی قرار داشته‌اند، تحمل کمتری در برابر سرما دارند. بهترین نوع کود برای کاهش اثرات سرمازدگی، کودهای فسفره و پتاسه هستند. بنابراین، چیزی به نام «کود ضد سرمازدگی» وجود ندارد، بلکه کودها تنها می‌توانند به تقویت مقاومت گیاه در برابر سرما کمک کنند.
در شرایط یخبندان، باید از شخم زدن خاک خودداری کرد، زیرا خاکی که شخم زده شده هوای بیشتری در خود نگه می‌دارد و در نتیجه سریع‌تر سرد می‌شود. برای حفظ گرمای خاک، لازم است سطح زمین مرطوب باشد و از رشد علف‌های هرز جلوگیری شود، زیرا علف‌های هرز می‌توانند گرمای سطح خاک را هدر دهند.
آبیاری
آبیاری یکی از روش‌های کم‌هزینه و مؤثر در کاهش خطر سرمازدگی محسوب می‌شود. ترکیب آبیاری سطحی پیش از کاهش دما و استفاده از آبیاری بارانی در شب‌های یخبندان میتواند نقش مهمی در حفظ سلامت درختان و کاهش خسارات ناشی از سرما داشته باشد. اجرای صحیح این روش‌ها به‌طور قابل‌توجهی از اثرات منفی سرمازدگی جلوگیری می‌کند. آبیاری بارانی یک راهکار مؤثر برای محافظت از گیاهان در برابر سرما و یخ‌زدگی است که هم در گیاهان دائمی و هم در گیاهان یک‌ساله قابل اجراست. در این روش، باید آب به‌صورت مداوم و در حجم کم روی گیاهان پاشیده شود و تا زمانی که دمای محیط حداقل یک درجه بالاتر از آستانه خطر نرسیده است، آب‌پاش‌ها روشن بمانند.
در آبیاری بارانی، قطرات آب پاشیده شده روی برگ‌ها و شاخه‌های گیاه در تماس با هوای سرد یخ می‌زند. این فرآیند یخ‌زدگی باعث آزاد شدن گرمای نهان به میزان ۸۰ کالری می‌شود که میتواند از کاهش شدید دمای گیاه جلوگیری کرده و آن را در برابر سرما محافظت کند. دمای سطح یخ روی شاخ و برگ درختان معمولاً نزدیک به صفر درجه سانتی‌گراد باقی می‌ماند که به گیاه آسیب نمی‌زند.
علاوه بر آبیاری بارانی، روش آبیاری غرقابی نیز برای مقابله با سرمازدگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. آب در مقایسه با سطح خشک زمین، ظرفیت گرمایی بیشتری دارد و میتواند مانع کاهش سریع دمای خاک شود.
در برخی موارد، از آبیاری قطره‌ای نیز برای کاهش اثرات سرمازدگی استفاده می‌شود. در این روش، آب روی سطح خاک پخش می‌شود و هنگام یخ زدن، گرما آزاد می‌کند که میتواند از کاهش دما جلوگیری کند. البته در شرایط سرمای بسیار شدید، استفاده از سیستم‌های آبیاری تحت فشار ممکن است به تجهیزات آسیب وارد کند و به همین دلیل، این روش باید با احتیاط به کار گرفته شود.
بادشکن
ایجاد موانعی مانند دیوار برای جلوگیری از نفوذ هوای سرد به داخل باغ، میتواند از سرمازدگی گیاهان و درختان پیشگیری کند. همچنین، کاشت درختانی نظیر افرا، چنار و زبان‌گنجشک در بخش‌های شمالی باغ، نقش موثری در کاهش اثرات بادهای سرد دارد و به‌عنوان بادشکن طبیعی عمل می‌کند.
هرس درختان
هرس کردن درختان پیش از شروع فصل سرما در مناطق سردسیر ممکن است آسیب زیادی به گیاهان وارد کند. بنابراین، در این مناطق توصیه می‌شود هرس درختان تا پایان دوره سرمای شدید به تعویق بیفتد تا از سرمازدگی جلوگیری شود. علاوه بر این، هرس در فصل تابستان یا اوایل پاییز نیز مناسب نیست، زیرا تعادل هورمونی درخت را مختل کرده و آن را در برابر کاهش دما حساس‌تر می‌کند.
استفاده از تجهیزات تغییر دما در باغ
برای جلوگیری از سرمازدگی در گیاهان، می‌توان از وسایلی مانند بخاری‌های باغی، سوزاندن کاه و کلش، ایجاد دود با استفاده از گازوئیل، چوب یا نفت بهره برد. ایجاد دود در فضای باغ باعث افزایش ذرات معلق در هوا شده و از بازتاب حرارت به سمت آسمان جلوگیری می‌کند، زیرا این ذرات گرمای ساطع‌شده از زمین را جذب کرده و از هدررفت آن جلوگیری می‌کنند. با این حال، به دلیل تأثیرات زیست‌محیطی، استفاده از دود به‌عنوان راهکاری پایدار توصیه نمی‌شود.
علاوه بر این، دستگاه‌هایی مانند مولدهای باد و مه نیز برای مقابله با سرمازدگی گیاهان به کار می‌روند. ماشین‌های باد، که به‌طور گسترده در باغ‌های مرکبات و تاکستان‌ها استفاده می‌شوند، شامل یک پروانه چرخان و یک برج فولادی هستند که ارتفاع برج بسته به نوع گیاه متفاوت است. عملکرد این دستگاه‌ها به این صورت است که پروانه‌های آن‌ها هوای گرم بالایی را با هوای سرد سطح زمین مخلوط کرده و از افت شدید دما جلوگیری می‌کنند.
دستگاه مولد مه نیز مشابه ابرهای طبیعی عمل کرده و مانع از کاهش سریع دمای محیط بر اثر تشعشع گرمایی می‌شود. علاوه بر این، بالگردها نیز در شرایط وارونگی دمایی برای ترکیب کردن هوای گرم و سرد مفید هستند، اما به دلیل هزینه بالای عملیات، استفاده از آن‌ها معمولاً مقرون‌به‌صرفه نیست.
روش صحیح استفاده از بخاری های باغی
- ابتدا باید مناطق سردتر باغ شناسایی شده و بخاری‌ها در این نواحی زودتر روشن شوند.
- بخاری‌ها زمانی روشن شوند که دمای هوا یک تا دو درجه بالاتر از حد بحرانی برای گیاهان باشد.
- به جای استفاده از یک بخاری بزرگ، توصیه می‌شود چندین بخاری در نقاط مختلف باغ روشن شود.
- توزیع بخاری‌ها باید یکنواخت باشد تا دمای کل باغ به‌طور یکسان تنظیم شود.
- در قسمتی از باغ که هوای سرد بیشتر نفوذ می‌کند، تعداد بیشتری بخاری قرار داده شود و این بخاری‌ها زودتر از سایر نقاط روشن شوند.
برخی از بخاری‌های باغی روی تراکتورها نصب شده و با حرکت آرام تراکتور در باغ، حرارت را به‌صورت یکنواخت در سراسر باغ پخش می‌کنند. این روش در کاهش سرمازدگی گیاهان بسیار مؤثر است. برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این تکنیک احتمالاً با خشک کردن سطح درختان از یخ‌زدگی جلوگیری می‌کند، زیرا وجود رطوبت روی سطح گیاه میتواند باعث یخ‌زدگی عمیق‌تر در بافت‌های گیاه شود.
آمینواسید
محلول پاشی اسید های آمینه می تواند به افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش ها و همینطور بازیابی گیاهی که دچار تنش شده است کمک کند. آمینواسید ها به عنوان واحد های سازنده پروتئین ها در گیاه به فرایندهای فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه کمک می کنند. آمینوپتاس 1010 نوتریتک شرکت بازارگان کالا از جمله محصولاتی است که میتواند با تأمین آمینواسید و پتاسیم با بیشترین راندمان جذب و تأثیر به گیاه در برابر تنش ها کمک کند.
سخن آخر
برای کاهش خسارات ناشی از سرمازدگی گیاهان در باغات، استفاده از روش‌های پیشگیرانه مانند انتخاب محل مناسب کاشت، به‌کارگیری بادشکن، مدیریت صحیح کوددهی و آبیاری و بهره‌گیری از تجهیزات تغییر دما ضروری است. روش‌هایی مانند بخاری‌های باغی، ماشین‌های باد و آبیاری بارانی می‌توانند تاثیر قابل‌توجهی در جلوگیری از یخ‌زدگی گیاهان داشته باشند. با اجرای اصولی این راهکارها، می‌توان از کاهش کیفیت محصولات و آسیب‌های جدی به باغات جلوگیری کرد.
