دانش کشاورز : سیستم خاکورزی حفاظتی

حتما شنیده اید که برای تشکیل یک سانتی متر خاک میلیون ها سال زمان نیاز است در این مقاله سعی شده تا با آشنایی آثار و اصول فعالیت های انجام شده به اهمیت و ارزش آن پی برده و از آن محافظت کنیم .

عملیات زراعی یا خاک ورزی عبارت است از ایجاد تغییرات مکانیکی و فیزیکی خاک به وسیله ابزار و ماشین آلات با هدف :

• تهیه بسترکاشت مناسب برای کشت بذر و جوانه زنی بذور
• مدیریت و کنترل بقایای گیاهی
• از بین بردن علف های هرز

انواع سیستم های خاکورزی(شخم ) :

خاکورزی مرسوم

خاکورزی حفاظتی

خاکورزی مرسوم :

اغلب توسط گاو آهن برگردان دار انجام می شود خاک به طور کامل زیر و رو شده و بقایای گیاهی همراه آن یا به زیر خاک رفته یا از سطح خاک جمع آوری و سوزانده می شود و سطح خاک کاملا لخت می شود.

معایب:

تخریب ساختمان خاک :

شخم مرسوم توسط گاوآهن برگردان دار باعث تخریب ساختمان خاک و فروپاشی خاکدانه ها می شود

فرسایش خاک :

شستشوخاک اصطلاح عامیانه ای است که در نهایت فرسایش خاک ایجاد می شود چون در شخم مرسوم، خاک مدتی برهنه می ماند و در معرض مستقیم ضربات باران قرار می گیرد .در این حالت بسته به درجه استقامت خاکدانه ها در برابر آب خاکدانه های سطحی به مقدار متفاوتی متلاشی شده و ذرات مجزا و ریز همراه آب به درون خلل و فرج یا منافذ خاک نفوذ یافته و پوسته متراکم سطحی را بوجود می آورند ( در واقع خاک سله می بندد).

این پوسته ها در اثر خشک شدن خیلی سخت شده و مانع خروج جوانه از خاک می گردند و هرچه از میزان رس خاک بالاتر باشد خاک خشک تر می شود و سختی آن افزایش می یابد.

تبخیر آب :

با زیرو روشدن خاک در شخم مرسوم رطوبت زیادی از خاک خارج می شود و از طرفی چون هیچ گونه بقایای گیاهی در سطح خاک وجود ندارد باعث نفوذ مستقیم نور به سطح خاک و تبخیر بیشتر آب از دسترس خاک می شود .

از طرفی عبور ماشین آلات در شخم مرسوم به تدریج خاکدانه ها متراکم شده و نفوذ آب و هوا در خاک به شدت کم می شود.

ایجاد لایه ی سخت در خاک :

رفت و آمد زیاد ماشین شخم و استفاده زیاد از گاوآهن برگردان دار در تهیه بستر بذر ر یک عمق ثابت و تماس تیغه آن با این قسمت خاک به تدریج یک لایه سخت و غیر قابل نفوذ در زیر کف شخم ایجاد می کند که ممکن است مشکلاتی در نفوذ و تغذیه ریشه گیاه

ایجاد نماید.شکستن این لایه با زیرشکن انجام می شود.

مثال) جهت بستر کاشت ۱ تا ۲ دفعه عملیات شخم ۲ تا ۶ دفعه عملیات دیسک ۱ تا ۲ دفعه عملیات لولر و ماله کشی یک دفعه نهرکن استفاده می شود بنابراین حدود ۱۰ تا ۱۵ بار ماشین آلات سنگین در زمین تردد کند که هزینه های بسیار زیادی را نیز در پی دارد.

کاهش ماده آلی:

بقایای گیاهی از مهم ترین منابع تامین ماده آلی خاک هستند که در شخم مرسوم این بقایا جمع آوری و یا سوزانده می شود ازطرفی جابه جایی کامل و عمیق خاک در این شخم باعث در معرض قرارگرفتن ماده آلی با آب و هوا می شود که موجب از بیرفتن آن ها می گردد.

مصرف انرژی و هزینه زیاد :

عملیات خاکورزی مرسوم استفاده از ابزار آلات سنگین جهت جابجایی عمیق خاک نیاز به مصصرف سوخت بالا می باشد حدود ۶۰ درصد انرژی مکانیکی مورد مصرف در کشاورزی در روش خاکورزی مرسوم است.

افت عملکرد در دراز مدت :

معایب قبلی موجب از بین رفتن منابع اصلی می شود در نتیجه استفاده مکرر از شخم مرسوم موجب تخریب ساختمان خاک، کاهش ماده آلی خاک ، سله بستن خاک ، ایجاد لایه سخت در خاک و … رفته رفته عملکرد محصول را کاهش می دهد.

خاکورزی حفاظتی

سیستم خاکورزی که ۳۰ درصد از بقایای گیاهی کشت قبلی را روی سطح خاک نگه می دارد و کشت روی همین بقایای گیاهی انجام می شود.

این سیستم از مدرن ترین روش های خاکورزی جهان است که روز به روز گسترش می یابد.

مزایا :

• جلوگیری از زیرو روشدن خاک
• حفظ رطوبت خاک
• کاهش فرسایش خاک  کمک به پایداری خاکدانه ها
• افزایش ماده آلی کاهش آبشویی عناصر غذایی
• کاهش انرژی مصرفی تردد ماشین آلات و مصرف سوخت
• جلوگیری از هدر رفت مواد آلی و غذایی
• حفاظت خاک
• صرفه جویی زمانی در عملیات زراعی

اهداف :

دستیابی به عملکرد مطلوب

تداوم تولید با حفظ منابع خاک، آب و مواد آلی

عملکرد مطلوب

روش ها

استفاده از ماشین الات چندکاه که با یکبار حضور در زمین چند عملیات خاکورزی بذرپاشی کود پاشی و مصرف علفکش ها را انجام می دهد.

انواع خاکورزی حفاظتی

خاکورزی کاهشی :

شخم کاهشی معمولا ۳۰ تا ۵۰ درصد بقایای محصول قبلی بر سطح خاک باقی ماندهو عملیات شخم با گاو آهن قلمی یا پنجه غازی انجام می شود و خاک زیر و رو نمی گردد.کنترل علف هرز هم به صورت تلفیقی هم شخم و هم علفکش انجام می شود.

خاکورزی حداقل :

۵۰ تا ۷۰ درصد بقایای محصول قبلی بر سطح خاک باقی می ماند و عملیات کاشت تحت چنین شرایط انجام خواهد شد.در این روش جهت تهیه بستر بذر حداقل خاکورزی انجام می شود

خاکورزی صفر :

در خاکورزی صفر ۹۰ درصد بقایای محصول قبلی برسطح خاک باقی می ماند و هیچ گونه عملیاتی قبل از کشت بر روی زمین انجام نشده و فقط در هنگام کشت محل کاشت بذر مقداری نرم و زیر و رو شده و بقیه زمین بدون خاکورزی باقی می ماندو به ادوات خاصی نیاز دارد.

در این روش دستگاه کارنده مخصوصی وارد زمین شده و کود و بذر را همزمان در داخل خاک قرار می دهد علف های هرز به صورت شیمیایی کنترل می شود.از طرفی بقایای باقی مانده مثل مالچ و کاه و کلش از نفوذ نور به کانوپی جلوگیری کرده مانع جوانه زنی بذور علف هرز می شود و مانند یک مانع فیزیکی رشد آنها را مختل می کند.

ادوات مورد استفاده :

خاکورزهای مرکب گاو آهن قلمی، پنجه غازی و تا حدودی دیسک ها از جمله ادوات مورد استفاده در خاکورزی حفاظتی هستند و ترکیبی از ادوات مختلف می باشند. این ادوات در سیستم های خاکورزی کاهشی و حداقل استفاده می شوند و در سیستم های بدون شخم  نیاز به دستگاه های کارنده مستقیم می باشد. 

شاید در نگاه اول استفاده از این دستگاه ها پر هزینه به نظر برسد اما هزینه های از بین رفتن منابع ارزشمندی مثل خاک فرسایش آن و از بین رفتن مواد آلی هیچگاه قابل محاسبه نیست.