دانش کشاورز : محاسبه تراکم کاشت و میزان بذر مصرفی

با توجه به اینکه تولید و زراعت بسیاری از گیاهان از طریق بذر انجام می شود ، کاشت میزان مناسب بذر مصرفی در هکتار و دستیابی به تراکم مطلوب کشت یکی از مهمترین عوامل در افزایش عملکرد می باشد . تعداد بوته ای که در هکتار کشت می شود تراکم کشت می گویند که در گیاهان مختلف بسیار متفاوت است.

تراکم بوته  اثرات زیادی بر عملکرد محصول دارد به طوری که کمیت و کیفیت محصول را تحت تاثیر قرار می دهد.تراکم بوته از طریق میزان بذر مصرفی در هکتار کاشته می شود کنترل می گردد.

اگر تراکم بوته ها کمتر از حالت معمول باشد مشکلات زیر بوجود خواهد آمد.

کاهش عملکرد : اگر میزان بذر مصرفی و تراکم کاشت  کمتر از حد مطلوب باشد میزان محصولی که در هر هکتار تولید خواهد شد، کاهش می یابد زیرا تعداد بوته کمتری در هکتار خواهیم داشت .

افزایش خسارت علف های هرز :  با کاهش تراکم و افزایش فاصله بین بوته ها  میزان هجوم علف های هرز افزایش می یابد.

زیرا علف های هرز گیاهان فرصت طلبی هستند که از هر فضایی برای رشد استفاده خواهند کرد بنابراین  اگر فضای خالی بین بوته ها بیش از حد باشد شرایط محیطی برای رشد علف های هرز فراهم خواهد شد .

افزایش رشد رویش گیاه : اگر تراکم کاشت کمتر از حد مطلوب باشد رشد اندام های رویشی و شاخه های جانبی گیاه افزایش می یابد که در اغلب گیاهان شرایط مناسبی نیست و عملکرد زایشی را کاهش دهد، زیرا بخش زیادی از انرژی گیاه صرف تولید اندام های رویشی شده و رشد زایشی گیاه به تعویق می افتد.

اگر تراکم بوته ها بیشتر از حالت معمول باشد مشکلات زیر بوجود می آید :

کاهش سایز میوه و دانه : اگر تعداد بوته ها در واحد سطح زیاد باشد بین بوته ها رقابت بوجود می آید، نتیجه این رقابت تولید میوه و دانه کوچکتر خواهد بود.

گسترش بیماری و آفات : با افزایش تراکم و فشرده شدن  فضای بین بوته ها ، جریان هوا به خوبی بین آن ها صورت نخواهد گرفت و این مسئله باعث افزایش رطوبت هوای بین بوته ها شده که ممکن است باعث گسترش بیماری های قارچی  گردد.

تولید بوته ههای ضعیف و وقوع  ورس (خوابیدگی بوته ): هنگامی که تراکم بوته زیاد باشد ، فضای کافی برای رشد بوته ها فراهم نشده و بوته هایی با ساقه های ضعیف تولید می گردد. تولید ساقه ضعیف باعث خوابیدگی بوته می شود .

در غلاتی مانند گندم و جو هنگامی  که خوشه تشکیل می شود باید ساقه توانایی  نگه داری این وزن را داشته باشد اگر ساقه ضعیف باشد بو ته ها روی زمین خوابیده و ضمن کاهش عملکرد برداشت را با مشکل جدی مواجه می کند.

کاهش عملکرد ناشی از کاهش نفوذ نور به کانوپی : به زبان ساده فضای بین بوته ها و شاخ و برگ گیاهان را کانوپی می گویند. وقتی مقدار بذر مصرفی در هکتار زیاد بوده و بوته ها به صورت متراکم کشت شوند ، نور به خوبی به درون کانوپی گیاه نفوذ نمی کند.

در نتیجه برگ های پایینی و داخلی قادر به فتوسنتز نبوده و به برگ های مصرف کننده تبدیل می شوند ، یعنی برگ ها نه تنها موادی تولید نمی کنند، بلکه  مواد غذایی تولید شده توسط برگ های بالایی  را نیز مصرف می نمایند بنابراین عملکرد گیاه کاهش می یابد.

با تراکم مطلوب علاوه برتولید عملکرد بالا حداکثر استفاده از منابع محیطی از جمله آب و هوا نور و خاک به عمل می آید.

البته در کشت دیم شرایط  متفاوت است ، به گونه ای که در دیم زارها به علت کم بودن رطوبت خاک تراکم بوته ها را در واحد سطح کمتر در نظر می گیرند تا کلیه بذرها از اندک رطوبت موجود در فصل بتوانند استفاده کنند.

نکته 1: بعضی از گیاهان مانند ذرت به دو منظور علوفه و دانه کشت می شوند.

در نوع علوفه ای با هدف برداشت علوفه تراکم را زیاد در نظر میگیرند تا از هر هکتار مقادیر بیشتر برداشت کنند از طرفی تراکم زیاد مانع خشبی شدن ساقه و از طرفی علفی شدن آن می شود.

اما اگر هدف تولید دانه باشد هر گونه افزایش یا کاهش تراکم موجب کاهش عملکرد دانه می شود.

در مثال ذرت تراکم مطلوب 65 تا 70 هزار بوته در هکتار یا 7 بوته در متر مربع که برای این کار فاصله ردیف را 75 سانتی متر و فاصله بوته هارا 18 تا 20 سانتی متر در نظر می گیرند. ام ارد نوع علوفه تراکم را بیشتر می گیرند.

نحوه محاسبه تراکم کشت :

تراکم بوته را می توان از طریق فاصله ردیف های کشت و فاصله بین بوته ها در روی ردیف تنظیم نمود

فرمول محاسبه تراکم :

     تعداد بوته  در هکتار    =                                مساحت یک هکتار

                                                         فاصله ردیف ها (متر)× فاصله بوته ها (متر)

نکته 2: اگر در فرمول بالا، فاصله بوته ها و فاصله ردیف ها را سانتی متر در نظر بگیریم تعداد بوته در هر متر مربع به دست می آید.

مثال 1) فرض کنید که فاصله ردیف های کشت لوبیا 50 سانتی متر و فاصله بوته ها روی ردیف ها 5 سانتی متر باشد

تعداد بوته در هکتار  :

                                                 10000                  =                    400000

                                                                                            m(5/0)× m(05/0)

تعداد بوته در مترمربع :

                                               10000                    =                         40

                                                                                               cm(5)× cm(50)

اگر کاشت دانه ها بر اساس فواصل فوق انجام شود 40 بوته در هر متر مربع و 400000 بوته در هکتار خواهید داشت.

مثال 2) فرض کنید قصد احداث باغ هلو به مساحت 2000 متر مربع دارید و هنگام تهیه نهال کارشناس به شما می گوید که برای این مقدار زمین ،100 اصله درخت نیاز است .حال شما در نظردارید که فاصله ردیف های کاشت را پنج متر در نظر بگیرید فاصله بین درختان را در ردیف ها چند متر باید در نظر گرفت که تراکم فوق حاصل گردد؟

                                                                                a=4                                           2000                =       100                                                                                                                                                                                                    5  × a

اگر فاصله ردیف ها را 5 متر و فاصله درختان رادر ردیف ها 4 متر در نظر بگیرید در 2000 متر 100 اصله درخت خواهد بود.

مثال3 ) فرض کنید جهت کاشت ذرت دانه ای فاصله ردیف ها 75 سانتی مترو فاصله بوته ها روی ردیف 15 سانتی متر است یعنی تراکم کاشت حدود 9 بوته در ه مترمربع خواهد بوددر حالی که تراکم مناسب کاشت این گیاه حدود 7 بوته باید باشد حال تراکم فوق را چگونه به تراکم مطلوب تغییر داد؟

فاصله بین ردیف های کاشت به مقدار 75 سانتی متر صحیح استو با توجه به اینکه فاصله ردیف ها مربوط به عرض کار دستگاه کاشت، می باشد که تغییر آن کمی مشکل است، بنابراین در مثال فوق بهتراست که برای دستیابی به تراکم مطلوب فاصله بین بوته ها را تغییر دهیم :

                                                        19         =              a     =            10000

                                                                                 57  × 7

در ذرت فاصله بوته ها را 18 تا 20 سانتی متر در نظر می گیرند که در مثال بالا 19 سانتی متر به دست آمد، یعنی در مثال بالا به جای اینکه دانه هارا با فاصله 15 سانتی متری روی ردیف ها کشت کنید ، باید این فاصله را 19 سانتی متر در نظر بگیرید

تراکم کاشت از طریق میزان بذر مصرفی کنترل می گردد.

نحوه محاسبه میزان بذر مصرفی در هکتار:

برای محاسبهمیزانبذر باید ابتدا بادو مفهومخلوص بذر و قدرت جوانه زنی آن اشنا باشیم .

خلوص بذر : منظور از خلوص بذر این است که  بذری که برای کاشت تهیه می کنیم . عاری از بذر سایر گیاهان از جمله علف های هرز کاه و کلش بذر های شکستهخاک سنگ ریزه و … می باشد.

خلوص بذر به قدری مهم است که بر حسب استاندارد موسسه کنترل و گواهی بذر وقتی درصد خلوص کمتراز 98 درصد باشد آن بذر برای کاشت قابل توصیه نیست.

به عنوان مثال وقتی درصد خلوص بذر 95 درصد باشد، یعنی آن توده بذر حاوی 5 درصد بذر علف های هرز بذر های شکسته و .. می باشد. میزان خلوص بذر به صورت در صد روی بسته بندی  آن باید ذکرشده باشد.

درصد جوانه زنی

منظور این است که چند درصد از میزان بذر مورد نظر قدرت جوانه زنی و تولید گیاهچه سالم را دارند درصد جوانه زنی نیز روی بسته بندی بذر ذکرشده است. اگر درصد جوانه زنی بذرها کمتر از 90 درصد باشد به هیچ وجه برای کشت قابل توصیه نیست همانطور که ذکر شد تراکم مناسب کاشت یکی از مهم ترین اصول مدیریتی جهت دستیابی به عملکرد و کیفیت مناسب محصول می باشد.

نکته : در کشت آبی هرچقدر بذر ضعیف تر، ناخالص ترو قوه نامیه کمتری داشته باشد ، بایستی میزان بذر در واحد سطح زیادتر در نظر گرفته شود.

همچنین اگر شرایط خاک مناسب نباشد نیز میزان بذر بیشتری در آن زمین می کارند تا اطمینان لازم از سبز شدن بوته ها در نظر گرفته شود. در صورت نیاز بعد از سبز شدن بوته ها اقدام به تنک کردن بوته ها می نمایند.

اما در کشت دیم شرایط کمی متفاوت است، به گونه ای که در دیم زارها به علت کم بودن رطوبت خاک ، تراکم بوته ها را در واحد سطح کمتر در نظر می گیرند تا کلیه بذوراز اندک رطوبت موجود در فصل بتوانند استفاده کنند.

 برای محاسبه میزان بذر مصرفی در هر هکتار می توان از یکی از فرمول زیر استفاده کرد :

          بذر مصرفی کیلوگرم در هکتار  =         وزن هزار دانه گرم × تعداد بوته در هکتار

                                                           میزان خلوص بذر × میزان جوانه زنی بذر × 100

مثال 4) تراکم کاشت گندم در هر متر مربع 330 بوته است، یعنی معادل 3300000 بوته در هکتار حال اگر وزن هزاردانه بذری که تهیه کرده اید ، 40 گرم و میزان خلوص آن 98 درصد و میزان جوانه زنی آن نیز96 درصد باشد چند کیلوگرم بذر برای هر هکتار مورد نیاز است ؟

                                                 140      =          3300000 × 40

                                                                        96 × 98 × 100

مثال5) در زراعت سویا فاصله ردیف های کاشت را 50 سانتی متر و فاصله بین بوته ها به میزان 5 سانتی متردر نظر میگیرند.بذری که برای کاشت تهیه نمودیم دارای وزن هزاردانه 148 گرم درجه خلوص 100 درصد و درصد جوانه زنی 98 درصدباشد.برای کشت هر هکتار چند کیلوگرم ازین بذرنیاز است ؟

طبق فرمول تراکم که ابتداذکرشد، با احتساب فاصله ردیف 50 سانتی متری و فاصله بین بوته ها به میزان 5 سانتی متری  تراکم مورد نظر 40 بوته در متر مربع و 400000 بوته در هکتار است، بنابراین :

        میزان بذر مصرفی کیلوگرم در هکتار                                   4/ 60        =        400000× 148

                                                                                                                   100 × 98×100

برای کشت هر هکتار حدود 60 کیلوگرم ازین بذر نیاز است.

برخی از گیاهان به صورت کپه ای کشت می شوند . در کشت این گیاهان که معمولا توسط کارگر نیز صورت می گیرد.جهت حصول اطمینان از سبز شدن تمامی بوته ها

در هر کپه یا چاله 2 تا 3 بذر قرار می دهند.

مثال6) فرض کنید که می خواهید یک هکتار زمین را به کاشت کدو اختصاص دهید به صورتی که فاصله ردیف ها یک و نیم متر و فاصله بوته ها 50 سانتی مترو در هر کپه 2 عدد بذر کشت می شود اگروزن هزاردانه بذری که تهیه نموده اید 160 گرم و درصد جوانه زنی آن ها 94 درصد باشد چه میزان ازین بذر برای هکتار نیاز است ؟

اگر درصد خلوص بذر و درصد جوانه زنی بذر مشخص نباشد باید عدد بالا را 100 در نظر بگیریم .

بااحتساب فاصله ردیف ها 150 سانتی و فاصله بوته ها 50سانتی متر تراکم بوته در هکتار 13000 می باشد یعنی 13000 عدد بذر نیاز است و چون در هر کپه میخواهیم 2 عدد بذر بکاریم تعداد بذر مورد نیاز دوبرابر می شود :

میزان بذر مصرفی                     4      =                   2×13000×148

                                                                           100×94×100 

محاسبه تعداد نشاء در هکتار

برخی از گیاهان به وسیله نشاکاری کشت می شوند. بنابراین باید دانست که برای هر گیاهی چه تعداد نشا در هکتار نیاز است برای این کار از فرمول زیر استفاده می شود :

                                             تعداد نشاء           =                    مساحت مورد نظر مترمربع  

                                                                                         فاصله ردیف ها متر× فاصله بوته ها

مثال7) در یک گلخانه به متراژ 3000 متر مربع می خواهید خیار کشت کنید. فرض کنید فاصله ردیف های کشت 90 سانتی متر و فاصله بین بوته ها 55 سانتی متر باشد.چند عدد نشا نیاز است ؟

                   تعداد نشاء                                               6060        =         3000   

                                                                                                       0/55 × 0/99