نکاتی که باید در مرحله داشت گندم رعایت کنید!

داشت گندم یکی از مراحل کلیدی در فرآیند کشت و برداشت این محصول استراتژیک است که به طور مستقیم بر عملکرد و کیفیت آن تأثیر می‌ گذارد. این مرحله شامل اقداماتی است که از زمان کاشت تا برداشت به منظور بهبود رشد گیاه و افزایش تولید دانه انجام می‌ شود. از جمله این اقدامات می‌ توان به آماده‌ سازی بستر کاشت، انتخاب بذر مناسب، تأمین کودهای مورد نیاز، کنترل علف‌ های هرز و مبارزه با آفات اشاره کرد. با توجه به اهمیت گندم در تأمین غذای مردم، رعایت اصول علمی و تجربی در این مرحله ضروری است.

کاشت گندم

انجام عملیات صحیح داشت در گندم، به زمان کاشت بر می گردد. آماده سازی صحیح بستر کاشت، تهیه بذر مناسب، رعایت زمان کاشت بر اساس رقم (رقم های زمستانه با توجه به نیاز سرمایی بالاتر، لازم است زودتر و رقم های بینابین و بهاره دیرتر کشت شوند)، استفاده از بذر کار کودکار به منظور رعایت عمق و فواصل کاشت و همچنین قرار دادن کود در محل مناسب بستر کاشت (قرار دادن کود در زیر بذر) از جمله اقدامات ضروری محسوب می شوند.

 استفاده از بذرمال (سید تریتمنت) در زمان کاشت بذر، استفاده از کودهای پایه بر اساس آزمون خاک، استفاده از به سازهای خاک مانند اسید هیومیک و سویل بوستر در پایان مرحله خاک آب به منظور ایجاد شرایط مناسب برای جوانه زنی و سبز شدن و استقرار بهینه گیاه، استفاده از ترکیبات روی (آمینو کلات روی)، استفاده از ترکیبات دارای فسفر (آمینو فسفات و 10-52-10) به منظور تامین فسفر کافی برای ریشه زایی بهتر و سولفات آمونیوم در آبیاری دوم پاییز (ناخن آب) به منظور فراهم آوری شرایط مناسب پنجه زنی (ایجاد پنجه های قوی و بیشتر)، همه می توانند بر مرحله داشت گندم تاثیر گذار باشد.

داشت گندم

معمولا مرحله داشت با شروع پنجه زنی آغاز می شود. پنجه زنی گندم یکی از مهم‌ترین مراحل رشد این گیاه است که در آن، از گره‌ های پایینی ساقه اصلی، شاخه‌ های جدیدی به نام پنجه یا خوشه فرعی رشد می‌ کنند. این فرآیند، نقش بسیار مهمی در افزایش عملکرد محصول گندم دارد. هر چه تعداد پنجه‌ ها بیشتر باشد، به طور بالقوه تعداد خوشه‌ ها و در نتیجه میزان تولید دانه نیز افزایش می‌ یابد.

با توجه به اینکه در زمان ایجاد هر پنجه جدید در مرحله پنجه زنی سنبله جنینی اولیه نیز تشکیل می شود؛ لذا هرچه فراهم کردن عناصر بهتر انجام شود، می توان انتظار پنجه هایی بیشتر و سنبله هایی با تعداد بالاتر دانه داشته باشیم. درمرحله داشت گندم که با شروع پنجه زنی آغاز می شود می بایستی نسبت به تامین عناصر ماکرو میکرو اقدام نمود؛ به همین منظور توصیه می شود از کودهای بالانس (20-20-20)، میکرومیکس و آمینو کلات روی به صورت محلول پاشی استفاده کرد.

توصیه می شود محلول پاشی در مناطق گرم با شروع پنجه زنی و قبل از زمستان انجام گردد تا اندوخته غذایی گیاه برای پنجه زنی کافی باشد. ولی در مناطق سرد که امکان محلول پاشی پاییزه نداریم با مناسب شدن شرایط در انتهای زمستان می بایستی انجام شود.

زمان مصرف نیتروژن

یکی از اقداماتی که در مرحله داشت گندم می بایستی به آن توجه داشت تامین کود ازته می باشد. ازت به عنوان گلوگاه تغذیه گیاه تاثیر بسیار بالایی در رشد و نمو گیاه داشته که با توجه به ماهیت آن و نیاز گیاه در تمام مراحل رشد به این عنصر، لازم است بصورت تقسیط در اختیار گیاه قرار داده شود. جدول زیر زمان مصرف نیتروژن را بر اساس مرحله رشدی گیاه نشان می دهد:

این کود می تواند از منبع اوره و یا سولفات آمونیوم و یا نیترات آمونیوم باشد که در حال حاضر فقط اوره و سولفات آمونیوم در کشور موجود می باشد. این دو کود دارای تفاوت هایی می باشند که در جدول زیر به آن اشاره شده است:

انتخاب کود مناسب نیتروژنی در خاک‌های شور

در خاک‌های شور، انتخاب منبع مناسب کود نیتروژنی اهمیت زیادی دارد. این خاک‌ها معمولا دارای سطوح بالایی از نمک‌ های محلول مثل کلرید سدیم هستند که باعث کاهش رشد و افت عملکرد می‌ شوند. لذا توصیه می شود در این خاک ها از کود سولفات آمونیم استفاده شود. این کود علاوه ‌بر نیتروژن حاوی گوگرد نیز می‌ باشد. سطوح بالای سدیم در خاک باعث پراکندگی ذرات خاک (اصطلاحا دیسپرس شدن)، فشرده شدن خاک و نفوذپذیری کمتر می شود. این موضوع توسعه ریشه و نفوذ آب را مختل می‌ کند. جزء گوگرد سولفات آمونیوم با تشکیل خاکدانه‌ های پایدار به بهبود ساختار خاک در شرایط شور کمک می‌ کند.

با پیشرفت زمان و افزایش رشد، گندم وارد مرحله ساقه رفتن می شود، در این مرحله میانگره ها طویل می شوند و لازم است از کودهای گرین ست (به منظور بهبود دانه بندی)، 40-10-5 و 10-40-10 به منظور تامین پتاس و فسفر و گروس میکسچر به عنوان تامین کننده اسید آمینه و همچنین جلوگیری کننده از تنش استفاده کرد.

با افزایش درجه حرارت و بلند شدن طول روزها واکنش گیاه نیز تغییر کرده و گیاه از مرحله رشد رویشی وارد مرحله زایشی شده که در ادامه رشد به خوشه دهی ختم می شود. در این مرحله لازم است از کودهای (بالانس) 20-20-20 و میکرومیکس به صورت محلول پاشی استفاده شود. در ادامه رشد گیاه مرحله ظهور سنبله و پرکردن دانه را خواهیم داشت که لازم است به منظور افزایش کمی و کیفی دانه از کودهای حاوی پتاس مانند سولوپتاس،کی لیف و 46-0-6 استفاده کرد. استفاده از پتاس در گندم نیز مزایای زیادی دارد که در ادامه به آن ها اشاره شده است:

• افزایش حجم دانه‌ های گندم
• بهبود تحمل گیاه به شرایط تنش‌ زا مانند خشکی، شوری و سرما
• چند برابر شدن تقسیم سلولی در گیاه
• افزایش وزن دانه‌ های گندم
• بهبود مقاومت گیاه نسبت به بیماری‌ ها و آفات
• افزایش تناژ محصول
• افزایش طول عمر محصول و کیفیت آن

لازم به ذکر است پتاس مورد نیاز گیاه می بایستی در زمان پنجه دهی، ساقه دهی و خوشه دهی همراه با آب آبیاری به گیاه داده شود.

کنترل علف های هرز در داشت گندم

از دیگر نکات مهم در دوران داشت گندم کنترل علف های هرز می باشد که از اهمیت خاصی برخوردار بوده و در مراحل مختلف رشد خود، چه از طریق رقابت بر سر آب و مواد غذایی و چه از طریق ایجاد اختلال در امر برداشت، کاهش عملکرد را بدنبال خواهد داشت. با توجه به اهميت گندم و نقـش اساسی آن در تغذيـه مـردم، مبارزه به موقع و اصولی بـا علف های هـرز این زراعت از اهميـت ويژه و خاصی برخوردار اسـت .

خسارت ناشی از علف های هرز از آفات و بیماری ها بیشتر بوده و بین 15-10 درصد کل محصول برآورد شده است. از آنجا که مبارزه با علف های هرز در مزارع گندم از اهمیت بالایی برخوردار است، لذا اولین گام شناسایی آن ها می باشد.

بطور کلی علف های هرز در مزارع گندم به دو دسته دولپه ای (پهن برگ) و تک لپه ای (باریک برگ) تقسیم بندی شده است. مبارزه با هر کدام از این دو مورد روش و سم خاص خود را دارا می باشد، ولی به طور کلی مبارزه با علف های هرز به چهار روش پيشـگيری، مكانيكی، زراعی و شيميايی انجام می شود که هر کدام به اختصار به شرح زیر می باشد:

روش پيشگيری: پيشگيری يعنی ممانعت از ورود و گسترش هـر نـوع علـف هرز جديد به داخل مزرعه. معمولا بذر علف هـای هـرز از طريق كانال هاي آبياری، وسايل و ادوات كشـاورزی و بـذر كشت شده وارد مزرعه می گردد، كه مـی تـوان بـا اقـدامات سهل و ارزان از ورود بذر علف هـرز بـه مزرعـه جلـوگيری نمود.

روش های مكانيكی: اين روش ها شامل وجين دستی و كشت رديفی گنـدم روی پشته ها می باشد. وجين دستی بيشـتر در مـزارع كوچـک و مزارع تكثير بـذر گنـدم توسـط كـارگر امكـان پـذير اسـت. همچنين در مورد علف های هرز بزرگ جثه كه با سم حذف نشده اند نيز كاربرد دارند.

روش های زراعی: این روش نیز شامل تغيير تاريخ كاشت، ایجاد تراكم و يكنـواختی بوتـه در سطح مزرعه، برداشت به موقع و تناوب زراعی می باشد.

روش شيميايی: روش شیمیایی که همان سمپاشی مزرعه با سموم علـف كـش است. در خصوص مبارزه شیمیایی رعایت برخی نکات ضروری، تضمین کننده موفقیت سمپاشی بوده که لازم است رعایت شوند.

مسايل مهم در كاربرد علفكش هـا:

• كـاليبره و تنظـيم نمـودن مقـدار ريزش سمپاش ها
•  سمپاشی در شرايط آب و هوايی مناسب (دمـای بالای 10 درجه سانتی گراد و عدم وزش بادهای شديد)
•  تغيير نـوع سم هر 2 تا 3 سال يكبار، زيرا كاربرد متوالی يک نـوع سـم باعـث ايجاد پديده مقاومت علف های هرز شده و در سال های آينده علف های هرز موجود با آن سم كنترل نمی گردند.

آشنایی با آفات گندم

گندم در طول دوره‌ رشد خود با تنش‌ های زیادی مواجه می‌ شود که عملکرد کیفی و کمی محصول را تحت تأثیر قرار می‌ دهند. یکی از این تنش‌ ها آفات گندم است که در ادامه با برخی از مهم‌ترین آن‌ها آشنا خواهیم شد.

مهمترین آفات گندم شامل سن گندم، شته گندم (شته روسی)، تریپس، ملخ، سوسک قهوه ای و سوسک سیاه گندم می باشد. برای کنترل این آفات لازم است مزرعه به طور دائم زیر نظر باشد تا از طغیان آفت جلوگیری و در زمان لازم مبارزه اصولی با آن صورت پذیرد.

نتیجه‌ گیری

در نهایت، مدیریت مناسب مرحله داشت گندم می‌ تواند به بهبود کیفیت و کمیت محصول منجر شود. با تأمین عناصر غذایی، استفاده از روش‌ های کنترل آفات و علف‌ های هرز و اجرای عملیات صحیح می‌ توان به حداکثر تولید دانه دست یافت. در شرایطی که گندم با تنش‌ های محیطی مواجه است، اتخاذ تدابیر مؤثر و به موقع می‌ تواند به حفظ سلامت گیاه و افزایش عملکرد آن کمک کند. بنابراین، آگاهی و توانمندی در مدیریت این مرحله از کشت، به عنوان یک عامل کلیدی در موفقیت زراعت گندم محسوب می‌ شود.

رامین ظریفیان