محصولات ارگانیک و مزایای مثبت آنها

یکی از موضوعات بسیار مهم در بخش تولید محاسبۀ قیمت تمام شده محصول و عرضۀ آن با قیمت مناسب به بازار می باشد، به طوری که تمام اقشار جامعه متناسب با وضعیت اقتصادی خود بتوانند محصول مورد نظر خود را خریداری کنند. در این بین محصولات ارگانیک و بالا بودن قیمت آن نسبت به محصولات رایج در بازار شاید یک از سوالاتی باشد که بخش زیادی از مردم خواهان دانستن چرایی آن هستند؟ مسئله‌ای که به بیان ساده‌ آن را توضیح خواهیم داد.

در این زمینه لازم است به طور خلاصه آشنایی اولیه‌ای با هزینه‌های تولید در بخش کشاورزی داشته باشیم که بنابر یک رویه معمول شامل: آماده سازی زمین (شخم و صاف کردن زمین) ـ بذر پاشی ـ کود دادن ـ کشت و زرع و وجین کردن ـ آبیاری ـ سمپاشی برای کنترل آفات و بیماریهاـ برداشت و خرمن کوبی ـ حمل و نقل ـ خشک کردن ـ و انبار کردن است. هزینۀ هرکدام از این مراحل در تولید محصول ارگانیک به دلیل وجود روش‌های متفاوت تولیدی با توجه به نوع محصول می‌تواند کاهش یا افزایش پیدا کند.

ارگانیک‌ها چرا گران‌ترند؟

قیمت بیشتر محصولات ارگانیک نسبت به محصولات رایج به این خاطر است که هزینه تولید اینگونه محصولات بیشتر از محصولات رایج می باشد. اما فواید محصولات ارگانیک که پرداخت هزینۀ بیشتر برای آن را از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر می‌کند عبارتند از:

۱ – مواد غذایی ارگانیک ارزش غذایی بالاتری دارند. میزان ویتامین C، کلسیم، منزیم، آهن و فسفر در موادغذایی ارگانیک بیشتر است.

۲- موادغذایی ارگانیک حاوی آنتی اکسیدان بیشتری می باشد(آنتی اکسیدان ها ترکیباتی هستند که از تکثیر و جهش ژنها که منجر به سرطان می‌شوند جلوگیری می‌کند)، در مواد غذایی ارگانیک آنتی اکسیدان فنولیک بیشتر یافت می‌شود(۵۰% بیشتر از محصولات غیر ارگانیک) چرا که آفت‌کش‌های مصنوعی تولید این مواد در گیاهان را کاهش داده اما کودهای آلی بکار رفته در کشاورزی ارگانیک تولید آنها را افزایش می‌دهد.

۳-محصولات ارگانیک به دلیل عدم مصرف کودها و سموم شیمیایی در زمان تولید کمتر سمی هستند و از آنجایی که فاقد افزودنی‌های غذایی هستند طبعا سالم تر هستند.

۴-خوشمزه و خوش طعم هستند. یکی از دلایل این مورد این است که محصولات ارگانیک پس از برداشت در مدت زمان کوتاه‌تری به دست مصرف کننده رسیده و تازه‌تر است. همچنین در محصولات تهیه شده به روش رایج با فرآوری و دستکاری‌هایی که بر روی این محصولات صورت می‌گیرد نه بر کیفیت و ارزش غذایی آنها، بلکه تنها به ظاهر، رنگ، بالا بردن ماندگاری، افزایش تولید و مقاوم کردن آنها در برابر صدمات ناشی از حمل و انبارداری توجه می‌شود.

عامل دیگر این است که قیمت محصولات ارگانیک به دلیل نوع سیستم کشت و روش‌های‌های به کار رفته در آن بیشتر از مواد غذایی رایج است. مثلا در بخش داشت هزینه‌های محصول ارگانیک برای مبارزه با علف‌های هرز به دلیل استفاده نکردن از سموم شیمیایی بیشتر است. چون علاوه بر روش‌های جایگزین باید از نیروی انسانی بیشتری برای مبارزه و کنترل علف‌های هرز استفاده شود و تولید کننده با استفاده نکردن از کودها و سموم شیمیایی به نوعی هزینه‌های بهداشتی و زیست محیطی این روش کشت را که شامل پاکسازی آبهای آلوده و جبران آلودگی آفت کش‌ها است پرداخت می‌کند.

یکی از چالش‌های تولید محصول ارگانیک در سال‌های اولیه کنترل علف‌های هرز است تا جایی که با توجه نوع محصول، کشاورز به علت اینکه از سموم شیمیایی ارزان قیمت استفاده نمی‌کند، با کاهش عملکرد روبرو می‌شود. چنین فرآیندی در نهایت کاهش درآمد کشاورز را در بردارد. این نکته را هم باید یادآور شد که کاهش عملکردها بیشتر زمانی رخ می‌دهد که ترکیبات شیمیایی به طور ناگهانی از زمینی که برای مدتی طولانی به کودهای شیمیایی و آفت کش‌ها وابسته شده‌اند حذف شوند. همچنین در بخش هزینه‌های داشت به روش ارگانیک مثلا در بخش مبازره با آفات و بیماری‌های گیاهی، تولید کننده باید به دنبال روش های دیگری به غیر از مبارزه شیمیایی باشد که معمولا مستلزم پرداخت هزینۀ بیشتری است.

به عنوان نمونه در استاندارد کشاورزی ارگانیک در کشور، کشاورز باید از کاربرد هرگونه مواد غیرمجاز در روی زمین طی یک مدت زمان مشخص اجتناب کند تا واحد تولیدی صلاحیت دریافت گواهی محصول ارگانیک را کسب نماید. مدتی که مابه‌التفاوت قیمت‌ها به دلیل استفاده نکردن از مواد غیر مجاز دریافت نمی‌شود. این در حالی است که در کشور ما دولت در زمینۀ سیاست‌گذاری مانند بسیاری از کشورهای توسعه یافته یارانه‌ای جهت حمایت از تولیدکنندگان محصولات ارگانیک پرداخت نمی‌کند.

نکته آخر اینکه تولیدکننده محصول ارگانیک مقررات سختگیرانه‌ای را در تمام مراحل تولید از سر می‌گذارند و هزینۀ بازرسی این نظارت‌ها را هم خود پرداخت می‌کند. درصورتی که در تولید محصولات رایج، تولیدکننده هزینه‌های زیست‌محیطی روش تولید مثل: (آلودگی رها سازی سموم در محیط که سبب کاهش تنوع گیاهان و جانوران می‌شود که برای آن ارزش مادی نمی‌توان تعیین کرد، دفن غیر اصولی پسماند های صنعتی، افزایش فرسایش خاک) را پرداخت نمی‌کند. چنانکه حتی سیاست‌ها و ساختارهای موجود در بخش کشاورزی بیشتر حمایت کننده کشاورزی غیرارگانیک است تا کشاورزی ارگانیک. همه موارد بالا در کنار همدیگر باعث می‌شود که قیمت محصولات ارگانیک گران‌تر از محصولات معمول تمام شود. طوری که اگر این هزینه‌ها توسط تولید کننده‌های رایج(محصولات غیرارگانیک) هم پرداخت شود قیمت آنها هم ناگریز گران‌تر خواهد شد.

ارگانیک‌های گران و هزینه‌های سلامت خانوار

این دغدغه اقتصادی بسیار درست است که با وجود کاهش قدرت خرید، تورم بالا و حذف شدن ناگریز برخی اقلام در سبد خرید خانوار، «گرانی محصولات ارگانیک» خانواده‌های بسیاری را ناتوان از خرید آنها می‌کند. این دغدغه مهم و غیرقابل انکاری است. مطمئناً بخشی از رونق بازار محصولات ارگانیک نه در ایران، بلکه در بسیاری از کشورها تابع رونق اقتصادی و افزایش درآمد قشر متوسط جامعه است.

همچنین در زمینه محصولات ارگانیک باید به جنبۀ دیگر خرید این محصولات اندیشید که همانا فواید مغذی این محصولات و متعاقباً سلامت بدن و کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های مختلف ناشی از مصرف موادغذایی سالم است. ما در همین توان اقتصادی ضعیف‌تر شده هم می‌توانیم با افزودن تدریجی محصولات ارگانیک در سبد خرید خانواده به جای خرید کالاهای مضر و گران، با پرداخت کمی هزینۀ بیشتر از پرداخت هزینه‌های چند برابر درمانی در آینده جلوگیری کنیم. این به این معنی است که هزینه بیشتر در خرید محصولات ارگانیک و غذای سالم، نوعی سرمایه‌گذاری بر سلامت خانواده است که در طولانی‌مدت با کاهش هزینه‌های درمانی، سرجمع افزایش محسوسی در هزینه‌های خانوار در پی ندارد.

در این زمینه توجه و آشنایی با برخی مضرات محصولات کشاورزی رایج می‌تواند ما را حساس‌تر و آگاهی‌های عمومی را در رابطه با مصرف بی‌مراقبت و آسوده‌خاطر غذاهای ناسالم بیشتر کند. افزایش آگاهی‌های عمومی در لزوم استفاده از غذای سالم، در نهایت می‌تواند به موج مطالبۀ غذای سالم از سوی تک‌تک افراد جامعه خطاب به تولیدکنندگان، عرضه کنندگان، دولت، سیاستگذاران، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها، انجمن‌های علمی و جوامع مدنی منجر شود. این انر در نهایت هنگامی که به فرهنگ و مطالبه عمومی تبدیل شود، نهادهای مربوط از جمله دولت‌ها خود را در پاسخ به آن مسئول خواهند دانست. نتیجه این خواهد شد که همچون فرآیند رخداده در برخی کشورها از، دولت از یارانه‌های عمومی سهمی به محصولات ارگانیک اختصاص خواهد داد که این امر به کاهش قیمت‌های آنها منجر خواهد شد.

در این راستا و در پایان تنها به چند نمونه از معایب محصولات تهیه شده در کشاورزی رایج بسنده می‌کنیم تا نشان دهم بی مبالاتی در این زمینه ما را دچار چه پیامدهای ناگواری کرده است:

۱- در کشاورزی سنتی و متعارف از بیش از ۳۰۰ ترکیب شیمیایی خطرناک ومصنوعی نظیر آفت‌کش‌ها،علف‌کش وکودهای شیمیایی به منظور کنترل آفات و حشرات و حاصلخیزی خاک استفاده می‌گردد، که بقایای این مواد پس از ورود به بدن می تواند موجب مشکلات عدیده ای گردد. از آن جمله می‌توان به: بروز نقص‌های مادرزادی، تولید نوزاد با وزن کم، اختلال در سیکل ماهانه زنان، سقط جنین، بلوغ زودرس یا دیررس، یائسگی پیش‌رس، تغییر در رفتار جنسی، کاهش تعداد اسپرم مردان، کاهش باروری یا ناباروری، تغییر در سرعت متابولیسم، اختلال در سیستم غدد داخلی، ضعف عضلانی، کاهش حافظه، آسیب به سیستم عصبی و مغز، کاهش کارایی سیستم ایمنی بدن و سرطان زایی اشاره کرد. یافته ها حاکی از آن است که ۶۰% سموم دفع‌آفات، ۹۰% قارچ‌کش‌ها و ۳۰% درصد حشره‌کش‌ها سزطان زا می باشند.

۲-استفاده از کودهای شیمیایی وآفت‌کش ها سبب آلودگی آب، خاک و هوا می‌گردند.

۳-پرتو دهی در برخی محصولات یعنی آنکه محصولات را در معرض میزان کنترل شده پرتوهای یونیزه کننده قرار می‌دهند تا اینکه باکتری‌هایی نظیر اشریشیا کُلی و سالمونلا نابود گردیده و در واقع محصولات را به این طریق ضدعفونی می‌کنند. کنترل حشرات و انگل‌ها و افزایش ماندگاری و جلوگیری از جوانه زدن از دیگر عوامل پرتودهی محصولات غذایی می‌باشد. اما این پرتودهی موجب: ۱- از دست رفتن میزان اندکی از مواد مغذی محصولات می‌گردد. ۲- هنگامی که مواد غذایی پرتودهی می شوند مواد شیمیایی سرطان زا تشکیل می گردد.

۴-استفاده از هورمون ها در بخش دام و طیور رشد آنها را تسریع کرده و فربه شدن آنها را سرعت می‌بخشد، اما از ارزش غذایی آنها می‌کاهد. آنتی بیوتیک‌ها هم که برای جلوگیری از بیمار شدن دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد می‌توانند در انسان مقاومت آنتی بیوتیکی ایجاد کنند.