بخش کشاورزی ایران که روزی نقش محوری در اقتصاد کشور ایفا میکرد، امروز با چالش جدی کاهش اشتغال مواجه شده است. آمارهای رسمی نشان میدهد سهم این بخش از کل اشتغال کشور از ۲۴.۲ درصد در سال ۱۳۸۴ به ۱۴.۴ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده که بیانگر کاهشی ۴۰ درصدی است. این روند نزولی نه تنها بر اقتصاد ملی تأثیر گذاشته، بلکه تحولات اجتماعی عمیقی را نیز به همراه داشته است.
شکاف شهری-روستایی در اشتغال کشاورزی
در مناطق شهری، سهم اشتغال کشاورزی با کاهش ۱۱ درصدی مواجه شده، اما این کاهش در مناطق روستایی بسیار شدیدتر و به میزان ۲۵ درصد بوده است. این آمار ها حکایت از دگرگونی بنیادین در ساختار اقتصادی و اجتماعی روستاها دارد، جایی که کشاورزی به عنوان شغل اصلی به تدریج جای خود را به سایر فعالیت های اقتصادی داده است. این تغییر اگرچه ممکن است نشانه ای از توسعه اقتصادی تلقی شود، اما در شرایط کنونی بیشتر ناشی از مشکلات ساختاری است.
ریشه یابی بحران اشتغال در بخش کشاورزی
اگرچه مکانیزاسیون کشاورزی می تواند یکی از عوامل کاهش نیاز به نیروی کار باشد، اما بررسی دقیق تر نشان می دهد مشکلات عمیق تری در کار است. مدیریت ناکارآمد منابع آبی، عدم تطابق با روش های نوین کشاورزی و سیاست گذاری های نادرست در قیمت سوخت از جمله این چالش ها هستند. از سوی دیگر، ظهور مشاغل کاذب و ناپایدار مانند فعالیت های مرتبط با تاکسی های اینترنتی، بسیاری از روستاییان را از مشاغل پایدار کشاورزی دور کرده است.
عوامل تشدید کننده بحران
توزیع ناعادلانه امکانات و زیرساخت ها بین مناطق شهری و روستایی، همراه با کم توجهی به توسعه پایدار روستایی، منجر به مهاجرت گسترده روستاییان به شهرها شده است. این پدیده نه تنها بر تراکم جمعیت شهری افزوده، بلکه ظرفیت های تولیدی بخش کشاورزی را نیز تحلیل برده است. در نتیجه، زنجیره تأمین مواد غذایی کشور با مخاطرات جدی مواجه شده و امنیت غذایی در معرض تهدید قرار گرفته است.
آینده مبهم کشاورزی ایران
این روند نگران کننده اگرچه ممکن است در کوتاه مدت با افزایش مشاغل خدماتی جبران شود، اما در بلند مدت پیامد های جبران ناپذیری برای اقتصاد ملی خواهد داشت. نیاز فوری به بازنگری در سیاست های کشاورزی، سرمایهگذاری در فناوری های نوین و ایجاد انگیزه برای ماندگاری جمعیت روستایی احساس می شود. بدون اقدام عاجل، ایران ممکن است به وارد کننده عمده محصولات کشاورزی تبدیل شود که تبعات اقتصادی و اجتماعی گسترده ای در پی خواهد داشت.