دانش کشاورز : اهمیت بذرمال

یک خاک زراعی خوب نیز ممکن است دارای یک یا چند عامل محدود کننده جوانه زنی بذر و رشد اولیه گیاه باشد. زمانی که بذر داخل خاک کاشته می شود، به دلیل وجود یک سری از بازدارنده های رشد، قادر به جوانه زنی نیست

هدف بذرمال

یکنواختی سطح جوانه زنی بذور

یکسان سبز شدن سطح مزرعه

ایجاد سیستم ریشه اولیه و ریشه های ثانویه (جاذب) قوی در گیاه

پیشگیری از بیماری های قارچی

چرا بذرها جوانه نمی‌زنند؟

دمای نامناسب

دمای جوانه‌ زنی  (germination temperature). برای مثال بذر گوجه‌فرنگی در دمای ۲۳ تا ۳۲ درجه به خوبی جوانه می زند اما بذر درخت بلوبری در دمای ۱۵ تا ۲۰ درجه جوانه خواهد شد. بدین صورت اگر بذر بلوبری را در مازندران در بهار بکارید جوانه‌زنی تقریبا غیرممکن است. برخی از گیاهان برای جوانه‌زنی بذر نیاز به گذراندن دوره سرمایی دارند. مثلا بذر سیب اگر در زمستان کاشته شود در بهار جوانه خواهد زد و اگر این شرایط برایتان مقدور نیست می توانید بذر سیب را در دستمال مرطوب در یخچال قرار دهید تا پس از ۳ ماه جوانه بزند و سپس به گلدان در دمای بالای ۲۰ درجه سانتی‌گراد منتقل کنید.

خاک نامناسب

معمولا تمام بذرها را در پارچه نمدار خیس می‌دهند و منتظر جوانه‌زنی می‌شوند. اما برخی بذرها به این روش هیچگاه جوانه نخواهند زد و این کار تنها سبب پوسیدگی بذرها خواهد شد. معمولا در مقالات آموزشی به اسیدیته و بافت خاک و همین‌طور به مواد مغذی خاک اشاره می‌شود.

بافت خاک

در صورتی که بافت خاک، رس بالایی داشته باشد و به اصطلاح بافت آن سنگین باشد، به دلیل این که خاک منافذ مناسبی ندارد و بیش از حد فشرده است، تهویه مناسبی ندارد و آب و هوا نمی تواند به آسانی داخل خاک نفوذ کند. در چنین شرایطی، ریشه گیاه به دلیل این که خاک فشرده است به خوبی نمی تواند رشد کند و در واقع گیاه از نظر جذب مواد غذایی دچار مشکل می شود. همچنین وقتی بذر داخل این گونه خاک ها کاشته می شود، چون لایه های خاک بیش از حد فشرده هستند، گیاهچه برای خروج از خاک دچار مشکل می شود.

درصد بالای ذرات شن

درصد بالای ذرات شن که موجب کاهش ظرفیت نگهداری آب خاک می شود.

وجود سدیم

وجود سدیم قابل تبادل (سدیم آزاد) در خاک موجب شوری خاک و در نتیجه منفی شدن فشار اسمزی خاک می شود همچنین از جذب آب توسط بذر جلوگیری می کند و قدرت جوانه زنی و رشد اولیه گیاه را کاهش و موجب گیاه سوزی می گردد.

وجود میکروارگانیسم های غیرمفید در خاک

وجود میکروارگانیسم های غیرمفید در خاک که با ترشح توکسین (سم) موجب اختلال در جوانه زنی بذر وکاهش رشد اولیه گیاه می گردند. همچنین با میکروارگانیسم های مفیدخاک بر سر منابع غذایی و فضا در رقابت می  باشند. لازم به ذکر است که افزایش جمعیت میکرو ارگانیسم های مضر در خاک تحت تأثیر عوامل محدود کننده فیزیکی و شیمیایی خاک بوده که موجب کاهش حاصلخیزی خاک می گردد.

عدم رطوبت
بذر گیاهان زراعی در رطوبت بین ۲۵ تا ۷۵ درصد وزنی ( نسبت به وزن خشک بذر ) جوانه می زنند. ذرت خوشه ای و ارزن در رطوبت ۲۶ درصد، گندم و جو در رطوبت ۴۵ تا ۵۰ درصد و لوبیای روغنی در رطوبت ۷۵ درصد وزنی خود جوانه می زنند. خراش دادن بذرهایی که آب را به سختی به خود می‌گیرند نیز روشی است که سبب سرعت بخشیدن به فرآیند جوانه‌زنی بذر می‌شود. اغلب بذر ها در رطوبت های پائینی از خاک ( پتانسیل ۸ – تا ۱۰ – اتمسفر ) و بعضی حتی در نقطه پژمردگی دائم ( ۱۵ – اتمسفر ) با سرعت کمی جوانه می زنند. اما رطوبت مناسب جهت جوانه زدن و سبز شدن اکثر بذرها وجود ۲۵ تا ۱۰۰ درصد از کل آب قابل استفاده گیاه در خاک است و یا هنگامی است پتانسیل آب در خاک بین صفر تا حدود ۴ – اتمسفر باشد.

آلودگی قارچی

استفاده از محیط عاری از بیماری، بستر کشت مرغوب و ضدعفونی بذر اهمیت بسزایی دارد. آلودگی‌های قارچی حتی در محیط‌های ایزوله شده نیز ممکن است رسوخ کند

عدم وجود تهویه

به دلیل چسبندگی زیاد ذرات خاک که به علت وجود درصد رس بیشتر در بافت خاک.

محیط‌های بسته (ظروف بسته)، خاک‌های سنگین و نفوذ ناپذیر و آبیاری بیش از اندازه که سبب باتلاقی شدن محیط کشت می‌شوند سبب عدم رسانایی اکسیژن به بذر و در نتیجه عدم جوانه‌زنی خواهد شد

توجه:  فشردن زیاد خاک و ترکیباتی مانند کوکوپیت و سپس کاشت بذر در آن در واقع باعث عدم رسیدن اکسیژن به بذر می‌شوند و به همین دلیل نرخ پایین جوانه‌زنی را در این مواقع داریم.

عمربذر

اگر بذرها بسیار خشک (دهیدراته) شوند و به اصطلاح دورمنت گردند دیرتر و با پراکندگی بالا جوانه خواهند زد. البته اکثر افراد زمانی که بذری جوانه نمی‌زند بیشتر دلیل آن را نداشتن قوه نامیه یا همان قدرت جوانه‌زنی می‌دانند و موارد دیگر را در نظر نمی‌گیرند.حداکثر عمر بذر گیاهان زراعی ، حتی در بهترین شرایط نگهداری ، ۲۵ سال می باشد. بذر چاودار و محصولات روغنی و بذرهای حاوی مواد اکسید شونده پس از چند سال قوه نامیه خود را از دست می دهند. بذرهای گندم ، جو و یولاف مدت طولانی تری از بذر ذرت دوام می آورند.

ذخیره‌سازی و انبارداری نامناسب بذر

نگهداری بذرها برای دوره کوتاه مدت در مکانی تاریک و خنک حدود ۳-۵ درجه سانتی‌گراد و البته مکانی با رطوبت پایین مناسب است. یخچال معمولا محیط مناسبی برای نگهداری بذرها برای دوره زیر یک سال و کوتاه است. اما اگر قصد نگهداری بلند مدت بذرها را دارید باید دما پایین تر از منفی ۲۰ درجه سانتی‌گراد باشد.

عمق کاشت

در صورتی که بذر به صورت عمیق کاشته شود، گیاهچه برای خروج از خاک انرژی زیادی لازم دارد و در بسیاری از موارد به دلیل این که گیاهچه ضعیف است، وجود لایه های سنگین خاک در بالای آن موجب می شود که گیاهچه نتواند از خاک خارج شود و رشد آن دچار مشکل می شود.

ذخیره مواد غذایی در جنین بذر

در ابتدای جوانه زنی تنها منبعی که انرژی لازم را برای جوانه زنی فراهم می کند، مواد غذایی ذخیره شده در جنین بذر است. بنابراین هر بذری که از محتوای جنینی بالاتری برخوردار باشد، قدرت جوانه زنی بالاتری دارد و مراحل رشد آن سریع تر اتفاق می افتد. زمانی که شرایط برای رشد سریع بوته وجود نداشته باشد، بسیاری از قارچ های بیماری زا فرصت پیدا می کنند که به بذر و یا جوانه خارج شده از آن حمله کنند و موجب پوسیدگی آن ها شوند.

بلوغ بذر
بذرهایی که بلوغ جنین در آنها کامل نیست درصد جوانه زدن پائینی دارند. بذری که جنین آن بالغ اما قبل از رسیدگی فیزیولوژیک برداشت شده باشد نیز درصد سبز شدن پائینی داشته و گیاهچه های ضعیفی تولید خواهد نمود.

حرارت

بذرهای گیاهان زراعی در محدوده حرارتی بین صفر تا ۴۰ درجه سانتیگراد جوانه می زنند. حرارت مناسب جوانه زدن بسیاری از بذرها بین ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتیگراد متغیر است. هرچه حرارت خاک از حرارت مطلوب جوانه زدن بذر دورتر باشد درصد سبز و قدرت رشد گیاهچه پائینتر خواهد بود.
بطور کلی ، حرارت مناسب جوانه زدن و سبز شدن گیاهان سرما دوست پائینتر از حرارت مطلوب گیاهان گرمادوست می باشد. حرارت ( درجه سانتیگراد ) مناسب برای جوانه زدن گندم حدود ۲۰  و برای لوبیای روغنی و توتون ۲۵ می باشد.
نور
بذر بسیاری از گیاهان زراعی در نور و یا تاریکی جوانه می زند. اما بعضی از ارقام توتون ، تنباکو و علفهای مرتعی نسبت به نور عکس العمل نشان داده و درصد جوانه زدن آنها تحت تاثیر نور افزایش می یابد. نور قرمز برای از بین بردن خواب این گونه بذرها مناسب است. اثر نور هنگام مرطوب و متورم  بودن بذر شدیدتر است.
سلامت بذر
کامل بودن بذر و سلامت اجزاء تشکیل دهنده آن برای سبز شدن بذر لازم است. چنانچه جنین ، اندوسپرم و یا پوسته بذری طی عملیات برداشت محصول آسیب ببیند ،  از درصد سبز شدن آن بشدت کاسته می شود و گیاهچه های ضعیفی بوجود خواهد آورد. بطور کلی بذرهائی که گیاهچه های ضعیفی تولید می کنند نسبت به امراض و عوامل نامساعد محیطی حساس میباشند.

اندازه بذر
بذرهای کوچکتر از معمول دارای جنین کوچک و مواد ذخیره ای کم بوده و قدرت سبز شدن کمتری نسبت به بذرهای درشتر دارند. اینگونه بذرها گیاهچه های کوچکی ایجاد می نمایند که ممکن است نتوانند فضای تخصیصی را پر کنند. بذرهای بزرگتر گیاهچه های بزرگتری تولید نموده و نسبت به شرایط نامساعد محیطی طی دوران سبز شدن مقاومترند. اندازه بذر در عملکرد نهائی گیاهان وجینی که دارای توسعه جانبی محدودی می باشند ( مانند ذرت ) بسیار مهم است.

خلوص بذر

بذری که پس از خرمنکوبی بدست می آید ، ممکن است دارای ناخالصی های مانند بقایای گیاهی ، گرد و خاک ، بذرهای شکسته و یا آفت زده ، تخم حشرات ، اسپور بیماریهای گیاهی ، بذر علف های هرز و حتی بذرهای سایر محصولات باشد. هرچه میزان ناخالصی ها بیشتر باشد ارزش آن بذر کمتر خواهد بود.
وجود اسپور قارچها و تخم حشرات موجب توسعه امراض و آفات می گردد و عملکرد محصول را پائین می آورد.

چگونه یک بذر مال مناسب انتخاب کنیم؟

انتخاب یک بذر مال به عوامل زیر بستگی دارد

نیازهای غذایی گیاه مورد نظر

قوه نامیه و انرژی جوانه زنی بذر

اندازه بذر (درشت یا ریز)

خصوصیات فیزیکی خاک

خصوصیات شیمیایی خاک

اهداف ما از بذر مال کردن

گاهی بذر مال کردن برای تغذیه گیاه ازمنابع غذایی فیکس شده در خاک توسط میکرو ارگانیسم ها یا در اختیار گذاشتن ریز مغذی ها برای گیاه یا بوسیله هورمون های و تنظیم کننده رشد موجب تحریک جوانه زنی بذر و ریشه زنی گیاه را فراهم می کنیم.

اما بطور کلی هدف اولیه از بذر مال کردن یکنواختی جوانه زنی بذر و رشد اولیه گیاه و در نتیجه سطح سبز یکنواخت و مطلوب مزرعه می باشد.

در صورتی که بذر به آفت یا عامل بیماری آلوده است ، لازم است تا در صورت امکان ضدعفونی لازم قبل از انبارسازی بعمل آید. در نواحی گرم و مرطوب میبایستی بذر را کاملاً خشک و در انبارهای تمیز ، خنک و خشک نگهداری کرد.

ضدعفونی بذر

بذر را برای جلوگیری از حمله ، خسارت و توسعه امراض خاکزی و بذری یا حشرات طی دوران سبز شدن و استقرار گیاهچه ضدعفونی می کنند. ماده ای که برای ضدعفونی استفاده می شود می بایستی دارای مشخصات زیر باشد :

۱)علیه میکروارگانیسم ها یا حشرات مورد نظر بسیار موثر باشد.

۲)برای گیاه غیر سمی باشد.

۳)برای انسان و حیوانات سمیت بسیار کمی داشته باشد.

۴)اثر سم در طول ذخیره بذر باقی بماند .

۵)براحتی قابل استفاده باشد.

۶)از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد.

متأسفانه بسیاری از سموم فاقد یک یا چندی از خواص فوق هستند. مثلاً اکثر سموم باعث پائین آمدن درصد جوانه زدن و از بین رفتن بذر طی ذخیره طولانی بذر تیمار شده می گردند.

سموم ضدعفونی بذر به فرمهای فیزیکی مختلف مانند پودر وتابل تعلیق در آب ( wettable powder )، مایع و یا گرد به بازار عرضه می گردد. پودر وتابل را در آب یا سم مایع را با مقدار معینی آب مخلوط و بوسیله سم پاش بطور یکنواختی روی بذر می پاشند. سموم گردی را بطور مستقیم روی بذر پخش می کنند.

در هر حال سم را بایستی به نسبت معینی به بذر اضافه و بخوبی مخلوط کرد. برای اختلاط بهتر است از بشکه گردان مخصوص اختلاط سم و بذر استفاده نمود. معمولاً سموم را با رنگهایی مخلوط می کنند تا بذرهای ضدعفونی شده مشخص باشند. یکی از گزینه های مناسب برای بذرمال گندم و جو تیوفانات متیل می باشد که از بیماری های قارچی غلات از جمله سیاهک ها و زنگ ها پیشگیری می کند .

 گزینه های تخصصی بذر مال

فولزایم پلاس

دارای محرک رشد بیولوژیک حاوی باکتری با ویژگی جلوگیری از برخی بیماری های قارچی خاکزاد و هوازاد، بهبود حاصلخیزی خاک، تسهیل کننده جذب عناصر غذایی به خصوص فسفر و آهن می باشد.

ویژِگی و تمایزات

تبدیل مواد غذایی از جمله فسفر به شکل قابل جذب گیاه

تحریک فعالیت میکروارگانیسم ها و افزایش تعداد آنها

قابلیت کلات کنندگی عناصر ریز مغذی و افزایش جذب آنها

مواد محرک رشدی و آنزیمی (تخمیر عصاره تریکو درما) دارد

افزایش تعداد باکتریهای مفید،

کاهش باکتریهای مضر

کاهش بیماریهای قارچی خاکزی

تقویت سیستم ریشه

افزایش درصد جوانه زنی بذر

تحریک رشد گیاه

افزایش درصد جوانه زنی بذر

کاهش اثرات ناشی از تنش های محیطی به خصوص شوری و کم آبی

زودرسی و زود گل دهی درختان و برخی محصولات جالیزی

روش مصرف : بذرمال کردن

نحوه مصرف : بذرمال

توصیه مصرف : ۱/۵ – ۲ کیلو برای هرتن بذر گندم و جو

وکوزیم

عصاره جلبک دریایی ، مواد آلی ، پروتئین های هیدرولیز شده و محرک های رشد

وکوزیم سید پلاس حاوی عناصر جلبک دریایی () می باشد که با استفاده از تکنولوژی جدید شرکت BIOSTADT تهیه می شود این محصول اختصاصا جهت بذر مال یا آغشته کردن ریشه های نشا قبل از کاشت در زمین اصلی استفاده می شود .

افزایش دهنده فعالیت میکروبی خاک

بالا بردن قدرت دفاعی گیاه

افزایش سطح برگ و کلروفیل گیاه

افزایش مقاومت گیاه به تنش های محیطی

بهبود جذب مواد غذایی

نحوه مصرف : بذرمال

موارد مصرف : جهت بذرمال و آغشته کردن ریشه نشا

توصیه مصرف

بذر : یک تا دو روز قبل از کاشت تهیه محلول با دز نیم در هزار و اسپری کردنبه صورت مستقیم روی بذر

نشا : اسپری کردن هنگام انتقال نشا در گلخانه روی نشا

هیومکس

هیومکس اسید هیومیک تغلیظ شده ای است که از بهترین معادن لئوناردیت استخراج می گردد. اسید هیومیک در اثر تجزیه مواد آلی به خصوص با منشاء گیاهی بوجود می آید و در معادن ذغال سنگ قهوه ای و پیت یافت می شود.

افزایش درصد جوانه زنی بذر

تقویت سیستم ریشه

تحریک فعالیت میکرو ارگانیسم ها

افزایش ویتامین ها در گیاه

افزایش مقاومت گیاه به خشکی

روش مصرف : بذرمال کردن

نحوه مصرف : بذرمال

توصیه مصرف : ۱/۵ – ۲ کیلو برای هرتن بذر گندم و جو